Nawozy organiczne - właściwości i zastosowanie w ogrodzie

Ten typ nawozów zawiera składniki pokarmowe oraz substancje organiczne naturalnego pochodzenia, które po biodegradacji wzbogacają glebę w próchnicę. Ponadto nawozy organiczne pozytywnie wpływają na rozwój pożytecznych mikroorganizmów glebowych, poprawiają spulchnienie ziemi, a także jej zdolność do magazynowania wody i składników pokarmowych.

Najczęściej nawozy organiczne mają pochodzenie zwierzęce, np. biohumus i obornik, oraz roślinne, m.in. kompost. Do nawożenia stosuje się też kopaliny, np. węgiel brunatny, czyli resztki pradawnego drewna. Dawniej jako nawóz stosowano fekalia (odchody ludzkie). Przez wieki cenionymi nawozami była też mączka kostna i mączka rybna.

Nawozy organiczne wytwarza się z różnego rodzaju resztek, jak odchody zwierząt, chwasty, odpady z produkcji paszy i żywności, hodowli grzybów. Niektóre można przygotować we własnym zakresie w ogrodzie, np. kompost i gnojówki roślinne. Duży wybór nawozów organicznych jest w sklepach ogrodniczych. Bardzo często mają one tak opracowane receptury, że zachowują wysokie walory nawozowe, ale nie mają wad pierwowzorów, np. uciążliwego zapachu. To m.in. oborniki granulowane.

Poszczególne nawozy organiczne mają różne właściwości. Nawet w obrębie tej samej grupy, jak oborniki i komposty, ich skład może być nieco inny. Wszystkie to produkty naturalne.

Przeczytaj także: Nawozy organiczne do warzyw – granulowane czy w płynie

Wytwarzany jest przez dżdżownice. Zjadają one ziemię wraz ze znajdującymi się w niej resztkami roślinnymi oraz mikroorganizmami, np. grzybami, a następnie wydalają biohumus. Z wyglądu przypomina on czarną ziemię. W składzie biohumusu są ziemia oraz składniki nie przyswojone przez organizmy dżdżownic, wzbogacone o mikroflorę ich przewodów pokarmowych. To jeden z najlepszych nawozów organicznych, którym nie można przenawozić roślin. Jego odczyn wynosi pH 6,8-7.

Skład biohumusu zależy od pożywienia dżdżownic. Najwięcej w tym nawozie jest azotu (1,5-2,5%), fosforu (1-2%), potasu (1-1,5%), wapnia (1,5-5%). Znajdują się w nim także mikroskładniki, jak cynk, mangan, miedź, magnez, żelazo. Najbardziej zasobny w składniki pokarmowe jest biohumus dżdżownic żywionych obornikiem.

Biohumus działa długo i wolno, poprawia strukturę gleby. Zapobiega przyswajaniu metali ciężkich przez rośliny i regeneruje jałową ziemię. Nie ma zapachu. Nadaje się do stosowania zarówno w ogrodzie, jak i w domu oraz na balkonie. Sypkiego biohumusu używa się do wzbogacania podłoży do siewu i sadzenia. Biohumus w płynie zwykle dodaje się do wody w konewce i podlewa rośliny, ale można też dodawać ten nawóz do kąpieli dla storczyków. Ma wiele wersji różniących się procentową zawartością składników, np. Biohumus Max Uniwersalny, Biohumus Max do storczyków, Biohumus Max do ziół, Biohumus Max do warzyw i owoców.

Przeczytaj także: Nawóz biohumus – skład i zastosowanie

Pozyskuje się je z jezior, stawów, mórz. Glony dość często to odpad pozostały z czyszczenia zbiorników wodnych lub uprawy wodorostów jadalnych (popularnych np. w kuchni japońskiej). Najczęściej są kompostowane albo po wysuszeniu przerabia się je na mączkę do nawożenia. Suszone glony zawierają około 1% azotu, 2% potasu oraz fosfor, magnez, siarkę i wiele innych pierwiastków w ilościach śladowych. Uważa się, że nawóz z wodorostów ma wpływ na smak części jadalnych roślin. Przykładowo, wodorosty tradycyjnie stosowane są do zasilania ziemniaków Bonnotte de Noirmoutier – najdroższej odmiany na świecie, którą uprawia się na wyspie Noirmoutier we Francji.

Nieco inne właściwości ma nawóz z glonów okrzemek, znany jako ziemia okrzemkowa. Surowiec do jego wytwarzania to skała osadowa utworzona z okrzemek oraz innych wodnych organizmów. W składzie ziemi okrzemkowej najwięcej jest krzemionki – do 86%, a także żelaza – do 6%. Ponadto są w niej liczne pierwiastki śladowe, które znakomicie wzbogacają glebę. Ma ona postać mączki w kolorze kremowym.

Krzem zawarty w ziemi okrzemkowej wzmacnia ściany komórkowe. Dlatego ten nawóz pozytywnie wpływa na odporność roślin przed szkodnikami oraz chorobami. Uzupełnia też niedobory żelaza w glewie. Ten pierwiastek jest potrzebny roślinom m.in. do wytwarzania chlorofilu (zielonego barwnika). Jego brak występuje m.in. na glebach piaszczystych i zasadowych. Nawozy z glonów są też bogatym źródłem mikroskładników.

Nawozy z glonów można stosować przez cały sezon. Najczęściej używa się ich przed sadzeniem i siewem. Odkwaszają glebę (odczyn ziemi okrzemkowej wynosi pH 7-8).

Ziemia okrzemkowa ma również inne zastosowania w ogrodzie. Nadaje się do neutralizacji nieprzyjemnych zapachów, np. obornika, a także oprysków na szkodniki (oblepione pyłem okrzemkowym mają utrudnione funkcje życiowe).

Przeczytaj także: Naturalne nawozy mineralne – właściwości i zastosowanie

Surowce do ich przygotowania zbiera się na łąkach, nieużytkach albo w ogrodzie. Najbardziej ceniona jest pokrzywa, ale nadają się też m.in. dziki bez czarny, glistnik jaskółcze ziele, mniszek lekarski, ogórecznik lekarski, skrzyp.

Zebrany surowiec (liście, młode pędy, czasem też kwiaty) trzeba przefermentować. W amatorskich warunkach umieszcza się go w wiadrze lub beczce i zalewa wodą. W ciągu 1-2 tygodni zawartość pojemnika fermentuje (silnie w przypadku np. pokrzywy, a słabo – skrzypu). Gdy pojawiają się bąbelki, gnojówka jest gotowa do użytku. Stosuje się ją rozcieńczoną!

Podczas fermentacji gnojówka ma niezbyt przyjemny zapach i mogą się w niej lęgnąć komary. Trzeba też wiedzieć, kiedy zbierać rośliny na gnojówki. Przykładowo, pokrzywa nadaje się do zbioru tylko do zakwitnięcia. Dlatego wygodne jest korzystanie z gotowych preparatów, które są bezzapachowe i zawsze pod ręką, jak Nawóz z pokrzywy.

Nawozy uzyskane w procesie fermentacji surowców zielarskich zawierają m.in. azot, potas i fosfor, mikroskładniki oraz związki pozytywnie wpływające na wzrost, kwitnienie, owocowanie roślin. Dlatego nadają się nie tylko do zasilania roślin, ale też do zwiększania ich odporności, np. z pokrzywy i skrzypu, zwalczania szkodników, m.in. z wrotyczu, czy chorób grzybowych, np. ze skrzypu. Poza tym odjaławiają glebę i przyśpieszają kompostowanie.

Przeczytaj także: Domowe sposoby na wszelkie zło w ogrodzie

Tam gdzie przez dziesiątki lat istnieją kolonie dzikich ptaków wodnych, np. pelikanów i kormoranów, oraz nietoperzy powstaje guano. Składa się ono głównie z ich odchodów, a także m.in. resztek piór, ryb, pancerzyków owadów, kości. To nawóz organiczno-mineralny, gdyż zawiera też piasek czy odłamki skał, ceniony od wieków. Guano zwykle ma ciemnoszary kolor, dostępne jest w sklepach ogrodniczych w postaci granulek, pałeczek, w płynie. To także składnik specjalistycznych nawozów, np. do storczyków. 

Skład guano zależy od jego pochodzenia, wieku, rodzaju skał na których powstało, gatunków zwierząt żyjących w kolonii. Zwykle guano zawiera od 3 do 15% azotu, a także dużo fosforu, potasu, wapnia oraz m.in. magnez, siarkę, żelazo. Guano ma też zróżnicowany odczyn – od pH około 5 do 8 (bardziej kwaśny odczyn ma najczęściej nawóz nietoperzy, a zasadowy – ptaków).

Guano nadaje do zasilania warzyw, roślin ozdobnych, krzewów i drzew owocowych, iglaków, trawników, a także przyśpieszania kompostowania.

Przeczytaj także: Guano – właściwości i zastosowanie w ogrodzie

Nieprzypadkowo kompost jest nazywany złotem ogrodników. To nawóz bogaty w próchnicę, który można stosować w dowolnych ilościach. Łatwo go zrobić we własnym ogrodzie, np. z chwastów (bez nasion i kłączy), obierek, skoszonej trawy, jesiennych liści, fusów. Dzięki temu pozbyć się można odpadków i jednocześnie mieć wartościowy nawóz praktycznie za darmo. Różnego rodzaju resztki wrzuca się do kompostownika albo wykonuje z nich pryzmę. Większe ilości jesiennych liści często kompostuje się też w workach. Aby przyśpieszyć kompostowanie, warto zastosować preparat Active Komposter.

Skład kompostu zależy od wsadu. Najbardziej jest zasobny, jeśli dodany był do niego obornik. Jeżeli przygotowany został z typowych resztek ogrodowych oraz kuchennych, jego odczyn wynosi około pH 6,5, czyli w sam raz dla większości warzyw. W kompoście jest m.in. około 1% azotu, 0,5% fosforu, 1% potasu oraz inne makro- i mikroskładniki.

Nie w każdym ogrodzie można – z różnych względów – kompostować resztki. Wtedy warto używać kompostu granulowanego. Jedną z jego zalet jest brak nasion chwastów (mogą być świeżym kompoście, jeśli został przygotowany z niesegregowanych resztek). Na bazie kompostu wytwarzane są różne organiczne nawozy granulowane. To np. Nawóz Bezpieczny Trawnik, Nawóz ekologiczny do pomidorów, ogórków i ziół, Nawóz ekologiczny do truskawek, Nawóz ekologiczny do drzew i krzewów owocowych czy Nawóz ekologiczny do winorośli.

Przeczytaj także: Jak przygotować dobry kompost oraz Kompostowanie jesiennych liści – jak przyspieszyć

Uważany jest za jeden z najlepszych nawozów organicznych do stosowania w ogrodzie. Obornik to odchody zwierząt gospodarskich, np. bydła, koni, kóz, owiec, królików, kaczek, kur, gęsi, indyków. Bardzo często zawiera także resztki ściółki, jak słoma, plewy, siano, zrębki.

Oborniki mają różne postacie. Świeży nawóz pozyskiwany jest w pomieszczeniach gospodarskich, np. stajniach, kurnikach, gołębnikach czy oborach, a także na wybiegach, pastwiskach, w zagrodach. Pozyskanie świeżego obornika do ogrodu nie zawsze jest łatwe, zwłaszcza jeśli ogród znajduje się w mieście. Dlatego popularność zyskały oborniki granulowane, wytwarzane z przefermentowanego nawozu. To np. Obornik bydlęcy granulowany, Obornik koński granulowany i Obornik kurzy granulowany.

Wszystkie oborniki są bogatym źródłem próchnicy w glebie, zwłaszcza zawierające ściółkę. Ich skład jest różny. Zależy m.in. od gatunków zwierząt i sposobu ich żywienia. Przykładowo, nawóz bydlęcy zawiera przeciętnie 0,45-0,7% azotu, do 0,85% fosforu, 0,85% wapnia, 0,25% magnezu, 0,7% potasu, 0,1% sodu. Jeśli pochodzi z hodowli cieląt, ma więcej potasu. Bardzo ceniony w ogrodnictwie jest nawóz koński. Jego główne składniki to około 0,5% azotu, 0,3% fosforu, 0,15% magnezu, 0,2% wapnia, do 0,9% potasu. Używa się go nie tylko do użyźniania gleby, ale także do ogrzewania inspektów, szklarni, tuneli foliowych oraz uprawy pieczarek.  Inny popularny nawóz to kurzak. Przeciętnie zawiera do 4% azotu, do 6% wapnia, około 2% fosforu i około 1,5% potasu. Więcej azotu – do 5% - ma nawóz gołębi. Te nawozy polecane są np. w uprawie ogórków.

Wszystkie oborniki odkwaszają glebę, lecz nie w takim samym stopniu, gdyż ich odczyny są różne (najwyższe pH mają zwykle nawozy ptaków).

Świeży obornik przekopuje się w ogrodzie jesienią albo ewentualnie wiosną (co 4 lata). Bez względu na porę roku można go dodawać do kompostownika. W sezonie wegetacyjnym ze świeżego obornika przygotowuje się gnojówki do podlewania roślin o dużych wymaganiach pokarmowych, np. pomidorów. Stosuje się je tylko po rozcieńczeniu z wodą! Jesienią rabaty z roślinami cebulowymi, np. krokusami i tulipanami, można posypać obornikiem owczym.

Oborniki granulowane mają podobną wartość nawozową jak świeże. Jednak są bardziej praktyczne w użyciu, gdyż nie mają nieprzyjemnego zapachu, nie zwabiają much, nie zawierają nasion chwastów i łatwo je przechowywać. W odróżnieniu od świeżych oborników, granulowane można stosować od marca do listopada. Wygodne w użyciu są też oborniki w płynach gotowe do użycia, jak Obornik bydlęcy w płynie, Obornik koński w płynie czy Obornik indyczy w płynie. Stosuje się je po rozcieńczeniu w wodzie.

Przeczytaj także: Rodzaje oborników, ich właściwości i zastosowanie w ogrodzie

W uprawie grzybów jadalnych, takich jak boczniaki, pieczarki i shiitake, stosuje się różne podłoża. Po wykorzystaniu stają się odpadem, który sprawdza się w roli nawozu w ogrodzie. Nadają się zarówno substraty w upraw wielkopowierzchniowych, jak i w małej, domowej skali.

Skład substratów zależy m.in. od gatunku uprawianych grzybów oraz indywidualnych receptur. Popularne jest zwłaszcza podłoże popieczarkowe, gdyż pieczarki są najczęściej uprawianymi grzybami. W substratach do uprawy grzybów mogą być m.in. obornik koński, nawóz kurzy, kolby kukurydzy, słoma, siano, odpady browarniane, gips. Poddawane są one sterylizacji, by zniszczyć w nich patogeny. Podczas tego procesu giną także nasiona chwastów oraz szkodniki.

Podłoża pozostałe po uprawie grzybów mają różną zawartość składników pokarmowych, w zależności od wsadu. Przed użyciem nie trzeba ich sterylizować, ale można kompostować. Najwięcej jest w nich substancji organicznych – około 65%. Zawierają także do 4% azotu, do 3% fosforu, do 3% potasu, do 4% wapnia, do 0,9% magnezu. Ich odczyn zwykle jest zbliżony do obojętnego (około pH 7).

Podłoża z uprawy grzybów stosuje się do podsypywania roślin ogrodowych i balkonowych (oprócz kwaśnolubnych) oraz zasilania trawnika. Można ich też używać do wzbogacania substratów stosowanych w szklarniach i tunelach foliowych albo kompostu.

Przeczytaj także: Czy grzyby można uprawiać w ogrodzie

Podczas produkcji artykułów żywnościowych, takich jak np. olej, dżemy, soki, piwo, a także paszy dla zwierząt powstają odpady, które zagospodarowywane są – po odpowiednim przetworzeniu – na nawozy organiczne. Cenione są zwłaszcza wytłoczyny z owoców oraz melasa. W ich składzie są m.in. cukry i aminokwasy, które w ziemi stają się pożywką dla pożytecznej mikroflory glebowej, a także azot i potas w proporcjach pozytywnie wpływających na kwitnienie oraz owocowanie (potasu jest więcej). W mikroskali gospodarstwa domowego dużo wytłoczyn owoców oraz obierek powstaje np. podczas przygotowywania przetworów, jak dżemy, marmolady, soki. To świetny materiał do kompostowania!

Gotowe nawozy, które powstają na bazie produktów ubocznych z produkcji żywności i paszy, to np. Nawóz ekologiczny do pomidorów i ogórków, Nawóz ekologiczny do warzyw, Nawóz ekologiczny do borówek, Nawóz ekologiczny do truskawek, Nawóz ekologiczny do winorośli czy Nawóz ekologiczny do drzew i krzewów owocowych. Tego typu nawozy mają mocno skoncentrowaną formę, dzięki czemu są bardzo wydajne.

Przeczytaj także: Nawozy sztuczne i naturalne – przykłady i zastosowanie