Szczypiorek – uprawa, pielęgnacja, właściwości

Szczypiorek (Allium schoenoprasum), znany też jako czosnek szczypiorek, to popularne, wieloletnie warzywo przyprawowe i zioło z rodziny amarylkowatych. Spokrewniony jest z takimi roślinami jak np. cebula, czosnek, por. W Polsce uprawia się go od wieków, ale dawniej bardziej popularna od niego była cebula siedmiolatka, która ma znacznie grubszy szczypior. Liście szczypiorku są do niej podobne w smaku, lecz mniejsze i delikatniejsze.

Szczypiorek tworzy gęste, zwarte kępy o wysokości 25-50 cm. Uprawia się go głównie dla liści, które w smaku są aromatyczne i pikantne. Są one zielone, rurkowate, puste w środku; wyrastają z podziemnego kłącza. Po drobnym pokrojeniu używa się ich do doprawiania np. twarogu, potraw z jajkami, mięsem, rybami, ziemniakami. Bardzo często szczypiorek jest stosowany do dekoracji dań.

Liście szczypiorku ścina się 3-5 cm nad ziemią nożyczkami lub nożem. Systematyczne cięcie sprawia, że szczypiorek się mocniej rozkrzewia i wypuszcza więcej młodych liści. W liściach szczypiorku są m.in. fosfor, potas, siarka, wapń, witaminy A, C i B2, żelazo. To warzywo ma właściwości lecznicze: poprawia apetyt oraz jest zalecane w profilaktyce miażdżycy i nadciśnienia.

W kwietniu i maju szczypiorek zakwita. W tym okresie wygląda bardzo atrakcyjnie, dlatego to warzywo jest też uprawiane jako mało wymagająca bylina ozdobna. Nadaje się np. na obwódki, rabaty kwiatowe, skalniaki. Kwiatów jest dużo, najczęściej są one różowe i fioletowe, ale istnieją też odmiany białe. Można je ścinać na małe bukieciki oraz dodawać do potraw, np. sałatek (są jadalne). W okresie kwitnienia, a potem zawiązywania nasion, liście szczypiorku stają się twardsze i mniej smaczne. Aby tego uniknąć, należy ścinać kwiaty (u podstawy pędu). Ten zabieg stymuluje szczypiorek do wypuszczania młodych listków, delikatnych w smaku.

Kwitnący szczypiorek jest atrakcyjny dla owadów zapylających, jak pszczoły i trzmiele, które - zwabione do ogrodu - przelatują też na inne rośliny i zapylają ich kwiaty. Dlatego warto mieć przynajmniej kępkę szczypiorku w warzywniku, a także obok truskawek, drzew i krzewów owocowych. Lepsze zapylenie kwiatów to większy plon.

Najczęściej szczypiorek uprawia się w gruncie. Jednak można go też siać w donicach na balkonie lub tarasie. To świetne warzywo nowalijkowe, gdyż można je pędzić np. w tunelach foliowych, szklarniach, a nawet pod płaskimi okryciami z białej agrowłókniny. Szczypiorek jest tak mało wymagający, że nadaje się – jako pięknie kwitnąca roślina ozdobna - nawet na zielone ściany i dachy.

Przeczytaj także: Jak urządzić ogród na dachu

Rozmnażanie szczypiorku jest łatwe – z nasion lub przez podział kęp. Bardzo często to warzywo rozsiewa się także samo, jeśli nie ścina się wszystkich jego kwiatów. Optymalny czas siewu nasion szczypiorku to kwiecień oraz lipiec, a odpowiednia głębokość siewu - około 1 cm. Pierwsze zielone listki pojawiają się po 2-3 tygodniach. Nasiona siać można od razu do gruntu albo na rozsadę do skrzynek, wypełnionych np. Gotowym podłożem do siewu i pikowania (rozsada jest gotowa po około 2 miesiącach od siewu).

W gruncie szczypiorek sieje się (nasiona) lub sadzi (rozsadę) w kępach albo rzędach. W doniczkach, przeznaczonych np. na balkon, to warzywo należy siać rzutowo, na całej powierzchni podłoża, a następnie przysypać nasiona. Można też kupić nasiona na krążkach – wystarczy je rozłożyć na powierzchni ziemi i przysypać (krążki są biodegradowalne). Siewek nie trzeba przesadzać. W uprawie balkonowej szczypiorku sprawdzają się doniczki o pojemności co najmniej 10 l oraz Gotowe podłoże do ziół i warzyw.

Jeżeli szczypiorek już rośnie w ogrodzie, bardzo często rozsiewa się sam. Siewki należy przesadzać wiosną oraz na przełomie lata i jesieni. W tych samych terminach szczypiorek rozmnaża się przez podział. Rozrośnięte kępy dzieli się szpadlem, a następnie sadzi w nowych miejscach. To wygodny sposób odmładzania szczypiorku. Choć jest warzywem wieloletnim, po 3-4 latach należy zmienić mu lokalizację. Rośnie wtedy lepiej oraz rzadziej jest porażane przez patogeny. Istnieje wiele odmian szczypiorku, w tym polskich, które różnią się m.in. wzrostem i grubością liści.

Przeczytaj także: Kiedy siać warzywa do gruntu - kalendarz siewu

Szczypiorek najlepiej się udaje na stanowiskach słonecznych. Toleruje również półcień, lecz wtedy jest mniej okazały. To roślina wieloletnia, dlatego w warzywniku najlepiej uprawiać ją na obrzeżach zagonów. Dzięki temu nie uszkadza się go podczas prac ogrodniczych, np. przekopywania gleby, grabienia, wytyczania grządek.

Warto też mieć szczypiorek na rabatach kwiatowych i skalniakach. Dobrze rośnie w donicach. Jednak na balkonie najwygodniej uprawiać szczypiorek jako roślinę jednoroczną. Jesienią donicę z nim można wstawić do kuchni, by pędzić go na parapecie. Szczypiorek często uprawia się także pod osłonami, ale nie dlatego, aby nie zmarzł. W ten sposób przyśpiesza się jego wegetację. To jedna z najwcześniejszych nowalijek! Co 3-4 lata warto zmienić stanowisko dla szczypiorku.

Przeczytaj także: W jaki sposób uprawiać zioła i przyprawy w pojemnikach

To warzywo ma małe wymagania co do ziemi. Szczypiorkowi wystarcza przeciętna, piaszczysta gleba ogrodowa. Jednak najbardziej okazały rośnie w żyznej ziemi, w pierwszym roku po nawożeniu obornikiem albo na dużej dawce kompostu. Optymalny odczyn ziemi dla szczypiorku wynosi pH 6-7, czyli od lekko kwaśnego do obojętnego (można go łatwo sprawdzić przy pomocy Zestawu do badania pH gleby).

W uprawie doniczkowej szczypiorku sprawdza się np. Gotowe podłoże do ziół i warzyw Natural+ oraz Gotowe podłoże do pomidorów i warzyw. Wzbogacić je można np. granulowanym Nawozem ekologicznym do warzyw (zawiera 100% masy roślinnej).

Przeczytaj także: Jak przygotować dobry kompost

Niewiele warzyw jest tak odpornych na brak wody jak szczypiorek. To warzywo ma bardzo mocne korzenie, dzięki czemu korzysta z wody znajdującej się głębiej w glebie. Najwięcej wody potrzebuje wschodzący szczypiorek, a także uprawiany w donicach na balkonach i tarasach – należy go systematycznie podlewać, ale niezbyt obficie.

Starszy szczypiorek rosnący w gruncie podlewa się podczas dłuższej, bezdeszczowej pogody. Zdarza się, że czasem to warzywo zaczyna zamierać w lipcu, mimo podlewania. Jeśli po wyciągnięciu z ziemi prawie nie ma korzeni, a te które zostały są różowe lub fioletowe, to znak, że szczypiorek choruje na różowienie korzeni (to choroba grzybowa).

Przeczytaj także: Jak ograniczyć podlewanie – 10 pomysłów

Podstawą nawożenia szczypiorku jest odpowiednie przygotowanie ziemi przed siewem lub sadzeniem. W gruncie szczypiorek najlepiej rośnie w pierwszym roku po nawożeniu obornikiem. Zastosować można np. Obornik bydlęcy granulowany, Obornik koński granulowany lub Obornik kurzy granulowany.

Szczypiorek bardzo dobrze rośnie również na kompoście. Tego nawozu można używać zarówno przed siewem lub sadzeniem, jak i w trakcie wegetacji. Jeśli w ogrodzie nie ma kompostownika (i własnego kompostu), stosuje się jego wersję granulowaną, np. Nawóz ekologiczny do warzyw. Jego zaletą jest brak nasion chwastów w granulkach (zdarzają się w nawozie z kompostownika).

W trakcie wegetacji szczypiorek zasila się co tydzień, jeśli rośnie w donicy, oraz co miesiąc, jeżeli uprawiany jest w gruncie. Nawożenie można połączyć z podlewaniem, stosując nawozy płynne, jak Biohumus Max Warzywa i Owoce (powstał w wyniku przetrawienia substancji organicznej przez dżdżownice kalifornijskie) lub Nawóz ekologiczny do warzyw (100% pochodzenia roślinnego). Oba to preparaty, które dodaje się do wody w konewce. Działają wolno, bez ryzyka przenawożenia azotem.

Przeczytaj także: Obornik granulowany – jak stosować jesienią

Przed zimą część nadziemna szczypiorku zamiera. Zimuje część podziemna, która doskonale znosi największe mrozy bez okrycia na zimę, ale tylko w gruncie. Jeśli szczypiorek jest uprawiany w donicy na balkonie i ma zimować na zewnątrz, należy go okryć. Zamarza bowiem bryła korzeniowa, co powoduje, że część podziemna szczypiorku często wysycha. Doniczkę trzeba owinąć, np. biowłókniną z wełny owczej. Można też ją wstawić do większego pojemnika, a następnie pustą przestrzeń między jego ścinkami a doniczki wypełnić materiałami izolacyjnymi, jak kawałki styropianu czy folia bąbelkowa. Powierzchnię ziemi trzeba wyściółkować, np. korą, albo okryć białą agrowłókniną. W czasie odwilży szczypiorek powinien być podlewany. Inny sposób przezimowania szczypiorku doniczkowego to przeniesienie go do nieogrzewanego pomieszczenia z oknem, np. garażu. Jeśli zostanie przeniesiony do ciepłego pomieszczenia, będzie rósł i dostarczał świeżych listków jesienią oraz zimą.

Szczypiorek doniczkowy można też uprawiać jako roślinę jednoroczną. Wtedy każdej wiosny sieje się go znowu albo sadzi w donicy szczypiorek wykopany z ogrodzie lub kupiony w sklepie ogrodniczym.

Przeczytaj także: Warzywa mrozoodporne – lista gatunków

Szczypiorek choruje bardzo rzadko. Jeśli już, najczęściej patogeny porażają rośliny starsze. Gdy gleba jest zasolona, bez próchnicy, piaszczysta, mocno się nagrzewająca, szczypiorek może być niszczony przez grzyb Pyrenochaeta terrestris, który wywołuje różowienie korzeni. W miarę rozwoju choroby korzenie stają się fioletowe, a następnie zamierają. W efekcie szczypiorek schnie, co ma zwykle miejsce latem.

Patogen zimuje w resztkach roślin i poraża także inne rośliny spokrewnione ze szczypiorkiem, np. cebula, czosnek i por. Dlatego trzeba dbać, by nie uprawiać warzyw cebulowych w tym samym miejscu częściej niż raz na cztery lata oraz co 3-4 lata zmieniać lokalizację szczypiorku, mimo iż jest to warzywo wieloletnie. Ponadto aktywność patogenów ogranicza nawożenie organiczne, np. kompostem i obornikiem.

Przeczytaj także: Jak stosować płodozmian warzyw

Na szczypiorku żerują te same szkodniki, jak na innych warzywach cebulowych, ale rzadziej. Jednak w amatorskiej uprawie tego warzywa sporadycznie wyrządzają większe szkody. Uszkodzone liście nie nadają się do jedzenia. Aby zmniejszyć populację szkodników, należy obrywać porażone liście i niszczyć.

Jedne z częściej występujących szkodników na szczypiorku to muchówki miniarka cebulowa i miniarka porówka. Składają one jaja na liściach w jednym rzędzie, co daje efekt równo ułożonych białych plamek. Larwy miniarki cebulowej minują liście, wygryzając w nich korytarze w taki sposób, że przesuwają się one do dołu roślin. Larwy miniarki porówki zaś wygryzają miny w różnych miejscach liści.

Innym popularnym szkodnikiem szczypiorku jest chrząszcz chowacz szczypiorak. Jego larwy zjadają miękisz wewnątrz liści, a dorosłe osobniki – wygryzają dziury. Jeśli w czerwcu młody szczypiorek więdnie, jego liście żółkną, schną i można go łatwo wyciągnąć z ziemi, to sygnały, że na jego części podziemnej żerują larwy śmietki cebulanki. Wywieszenie Żółtych tablic lepowych pozwala na ograniczenie ich liczebności (dorosłe osobniki, zwabione żółtym kolorem, siadają na nich i się przyklejają). Lepy są też skuteczne do odławiania muchówek.

Długie, zasychające i pękające smugi oraz dziury na szczypiorku to sygnał, że wewnątrz liści mogą być gąsienice motyla wgryzki szczypiorki (mają tylko około 1 cm długości). Warto takie liście rozcinać i sprawdzać, a po zauważeniu gąsienic - niszczyć.

Przeczytaj także: Choroby i szkodniki cebuli – objawy i zwalczanie