Świdośliwa - uprawa i pielęgnacja

Świdośliwa (Amelanchier) znana jest też jako świdośliwka i gołębia jagoda. Zalicza się ją do rodziny różowatych. Spokrewniona jest z takimi roślinami jak grusza, jabłoń, jarzębina, jeżyna, róża, śliwa. To wysoki krzew lub niskie drzewo. Dorasta zwykle do 2-7 m wysokości (w zależności od odmiany). W sklepach ogrodniczych dostępne są też świdośliwy szczepione na pniach – mają po około 2 m wysokości.

Znanych jest około 25 gatunków świdośliw i wiele krzyżówek międzygatunkowych. Ta roślina nie tylko łatwo się krzyżuje, ale także zawiązuje owoce bez zapylania kwiatów (to zjawisko nosi nazwę amomiksja). Poza tym dość często zachodzi w nich poliploidyzacja, czyli skokowy wzrost chromosonów. To powoduje, że botanicy nie nadążają z nazywaniem nowych gatunków i odmian świdośliwy. W ogrodach uprawia się głównie krzyżówki.

Pokrój świdośliwy jest strzelisty. Jej pień jest prosty, szary, z rzadkimi rozwidleniami. Wokół swojego pnia tworzy rodzaj zagajnika. U jej podnóża wyrastają bowiem odrosty korzeniowe oraz siewki z opadłych nasion. Są one bardzo charakterystyczne: przypominają cienkie, idealnie proste patyki.

Liście świdośliwy dorastają do 10 cm długości. Mają kształt owalny, zwykle są piłkowane na krawędziach. Na przełomie kwietnia i maja świdośliwa jest obsypana białymi lub różowo-białymi, drobnymi kwiatami zebranymi w kwiatostany. Jesienią zaś jest zielone liście pięknie przebarwiają się w kolorach czerwonym, pomarańczowym, żółtym. Dlatego świdośliwa uważana jest za roślinę owocową o walorach ozdobnych.

Jadalne owoce, zebrane w grona po kilka lub kilkanaście sztuk, dojrzewają na przełomie czerwca i lipca. Są okrągłe, o średnicy 5-15 mm (w zależności od odmiany), najczęściej granatowe (wyjątkiem jest np. biała odmiana Altaglow). Kształtem i barwą najbardziej przypominają owoce aronii, ale w smaku są słodkie.

Świdośliwa pochodzi z Azji oraz Ameryki Północnej. Najprawdopodobniej do Europy została sprowadzona pod koniec XVIII wieku, najpierw do Francji. W Polsce jest uprawiana co najmniej od początku XIX wieku.

Przeczytaj także: Borówka kamczacka – jak uprawiać

Świdośliwę uprawia się przede wszystkim jako roślinę owocową. Ma dużą odporność i małe wymagania, dlatego sprawdza się w uprawie ekologicznej, bez chemicznych oprysków. Dzięki temu, że zawiązuje dobrej jakości owoce nawet bez zapylenia kwiatów, może być sadzona tam, gdzie brakuje owadów zapylających, np. w dużych miastach.

Jej owoce są słodkie, bardzo smaczne. Nadają się do jedzenia zarówno na surowo, jak i przetwory. Można z nich robić np. dżemy, konfitury, likiery, soki, wina, a nawet namiastkę rodzynek. Pyszne są także w ciastach. Owoce uważane są za tzw. superfood, czyli produkt o wyjątkowych właściwościach pozytywnie wpływających na zdrowie człowieka.  Polecane są w profilaktyce chorób nowotworowych i układu krwionośnego oraz na wzmocnienie wzroku. Zawierają m.in. antocyjany, fenole, flawonoidy, witaminy A, z grupy B i C, potas, żelazo, wapń, błonnik.

Drewno świdośliwy jest bardzo twarde i ciężkie. Nawet gałązki o średnicy kilku centymetrów dość trudno przeciąć. Pień i główne gałęzie są proste, mocne i długie, podobnie jak u leszczyny, ale trudne do złamania i nieco mniej elastyczne. Dlatego, jeśli obok świdośliwy tworzy się zagajnik z siewek i odrostów korzeniowych, nadliczbowe, cienkie drzewka można ścinać i przeznaczać np. na tyczki do fasoli, ogórków, pomidorów, zaś grubsze np. na palisady. Drewno nadaje się też na trzonki narzędzi. Dawniej ze świdośliwy robiono wędki.

Na większych działkach świdośliwy można sadzić w żywopłotach. Już po kilku latach, z powodu licznych, sztywnych odrostów i samosiewek, tworzą płoty trudne do sforsowania (nie są kłujące). Warto też docenić walory ozdobne świdośliw. Wiosną są obsypane białymi kwiatami, a jesienią ich liście pięknie się przebarwiają.

Przeczytaj także: W jaki sposób uprawiać i pielęgnować śliwy

Świdośliwa dobrze rośnie zarówno na stanowiskach nasłonecznionych, jak i półcienistych. Jeśli młode drzewko jest zbyt zacienione przez inne rośliny, rośnie wyższe i rozwija koronę tam, gdzie jest więcej naturalnego światła. Jednak należy też unikać dużego cienia, gdyż młode drzewo może obumrzeć.

Świdośliwie odpowiada zwłaszcza gleba piaszczysta, niezbyt urodzajna, o odczynie od kwaśnego do lekko kwaśnego (pH 5-6,7). Jest tak mało wymagająca, że dobrze sobie radzi nawet w pobliżu wysokich sosen. Nie lubi zalewania korzeni, dlatego nie nadaje się na tereny z wysokim poziomem wód gruntowych. Z reguły świdośliwy nie trzeba podlewać. Jednak, jeśli przełom wiosny i lata jest bezdeszczowy, warto ją nawadniać od czasu na czasu. Dzięki temu owoce są bardziej soczyste i większe.

Jeśli świdośliwa jest szczepiona na pniu, najlepiej ją posadzić jako soliter. Odmiany wyższe można sadzić np. w żywopłotach, przy ogrodzeniach, na obrzeżu ogrodu. Warto pamiętać, że drzewko powinno być posadzone tak, aby łatwo można było postawić drabinę, by zrywać owoce.

Przeczytaj także: W jaki sposób uprawiać borówkę amerykańską

Niewiele krzewów i drzew owocuje tak dobrze bez nawożenia jak świdośliwa. Jednak przynajmniej raz wiosną (najlepiej w marcu lub kwietniu) warto zasilić ją nawozem naturalnym. Dzięki temu plon jest większy. Polecany jest kompost świeży, np. z własnego kompostownika, albo granulowany (100% masy roślinnej zawierają np. granulowany Nawóz Bezpieczny Trawnik oraz Nawóz ekologiczny do drzew i krzewów owocowych). Inne naturalne nawozy odpowiednie dla świdośliwy to Obornik koński granulowany oraz Obornik bydlęcy granulowany.

Przeczytaj także: Kompostowanie się opłaca – 7 powodów

Co roku blisko świdośliwki wyrastają odrosty korzeniowe, wyglądające jak proste patyki, które są jego genetycznymi kopiami. Jednak czasem mogą to być także samosiewki, które nie zawsze powtarzają cechy rośliny matecznej. Wystarczy je wykopać i posadzić – wczesną wiosną lub jesienią - w nowych miejscach. Przyjmują się dość trudno, gdyż nie mają zbyt rozbudowanego systemu korzeniowego i mogą wysychać.

Świdośliwę można również rozmnażać z sadzonek zielnych oraz półzdrewniałych. Sadzonki zielone pobiera się na przełomie maja i czerwca. Pędy należy pociąć tak, aby miały po 10-15 cm oraz po 3 międzywęźla. Następnie z fragmentów, które mają być zagłębione w podłożu, trzeba obciąć liście. Tak przygotowane końcówki zanurza się w ukorzeniaczu do sadzonek zielonych Korzonek Z i sadzi w skrzynce.

Sadzonki półzdrewniałe można pobierać w czerwcu lub na początku lipca. Należy także pociąć je na kawałki o długości 10-15 cm oraz z dolnych fragmentów obciąć liście. Końcówki warto zaburzyć w ukorzeniaczu do sadzonek półzdrewniałych Korzonek PZ. Następnie tak przygotowane pędy sadzi się w skrzynce.

Zarówno sadzonki zielone, jak i półzdrewniałe świdośliwy słabo wypuszczają korzenie. Nieco lepiej ukorzeniają się sadzonki pobrane ze środkowych części pędów i tzw. piętkami. Ukorzenianiu sadzonek świdośliwy nie sprzyja upał. Dlatego lepsze rezultaty w ukorzenianiu można czasem osiągnąć stawiając skrzynkę z sadzonkami na parapetach okien w pomieszczeniach, w których latem nie panuje wysoka temperatura.

Ziemia do ukorzeniania powinna być lekka i przepuszczalna. Można przygotować mieszankę wykorzystując np. Gotowe podłoże uniwersalne oraz Perlit (po połowie). Ukorzenione sadzonki sadzi się na w miejscach docelowych na przełomie lata i jesieni.

Szczególnie atrakcyjne egzemplarze, np. o dużych owocach, można rozmnażać poprzez szczepienie. Na podkładki nadają się m.in. siewki świdośliwy lub odrosty korzeniowe. Zalecana jest okulizacja w literę T w czerwcu lub lipcu.

Przeczytaj także: Ukorzeniacze do sadzonek – rodzaje i stosowanie

Świdośliwa doskonale znosi bardzo duży mróz. Drzewa nie wymarzają, ale kwiaty (rzadko wszystkie) mogą czasem zniszczyć późne wiosenne przymrozki. W Kanadzie sady ze świdośliwy zakładane są nawet terenach, gdzie występują ekstremalne mrozy (dochodzące do -50°C). To roślina jednocześnie dobrze znosząca upały, ale plonuje lepiej, jeśli lato nie jest zbyt gorące.

Młodych drzewek nie trzeba okrywać przed mrozem. Jednak sadzonki mogą czasem wyschnąć podczas mroźnej zimy. Dlatego warto je ściółkować, np. korą.

Przeczytaj także: W jaki sposób zabezpieczyć ogród przed zimą

W porównaniu do innych krzewów i drzew owocowych, świdośliwę przycina się nieco inaczej. Sama roślina rzadko potrzebuje cięcia. Odpowiednia pora na jego wykonanie to luty. Usuwa się ewentualnie gałązki złamane lub zaschnięte, ale to rzadkość. Czasem świdośliwę trzeba przyciąć, by obniżyć jej wysokość.

Systematycznie usuwa się sekatorem odrosty korzeniowe oraz siewki. Wycina się je przy ziemi. Jednak można też pozwolić świdośliwie utworzyć kępę kilku lub więcej sztuk, co wygląda dekoracyjnie. Pnie są wtedy różnej grubości, czasem naturalnie splecione. Co kilka lat pojedyncze sztuki można wyciąć w lutym, by nieco rozluźnić minizagajnik.

Jeśli świdośliwa ma formę pienną, czyli jest zaszczepiona na tzw. pniu, trzeba sprawdzać, czy poniżej miejsca szczepienia nie wyrastają odrosty. Mogą one zagłuszyć szlachetną odmianę, dlatego należy je wycinać (przez cały sezon).

Przeczytaj także: Wiosenne cięcie drzew owocowych – poradnik i kalendarz

Świdośliwy rzadko chorują i sporadycznie bywają atakowane przez owady. Największymi szkodnikami są ptaki, ale tylko w okresie dojrzałości owoców. Świdośliwy lubią zjadać np. sójki, a także gołębie grzywacze (stąd potoczna nazwa świdośliwy - gołębia jagoda). Aby uniknąć strat, najlepiej zbierać owoce jak tylko dojrzeją. Ptaki można płoszyć; pomaga też okrywanie drzewek siatkami. Jeśli świdośliwy rosną na polach czy blisko lasów, mogą je obgryzać zające, sarny i jelenie. Stratom zapobiegają np. odstraszacze dzikich zwierząt.

Przeczytaj także: Apteczka ogrodnika – co warto w niej mieć

Odmiany świdośliwy to zwykle krzyżówki. Jest ich wiele - najczęściej pochodzą z Kanady i USA, lecz pojawiają się też odmiany polskie, np. Amela. Większość to drzewa dorastające do 4-7 m wysokości, ale niektóre mają pokrój krzaczasty i są niższe (do 2 metrów). Poszczególne odmiany różnią się też m.in. wielkością owoców – ich średnica wynosi od 10 do 15 mm. Najczęściej owoce świdośliwy są w kolorze granatowym – wyjątkiem jest odmiana Altaglow, której owoce mają białą barwę.