Rdza gruszy - rozpoznanie i zwalczanie

Rdza gruszy to choroba grzybowa. Występuje głównie na gruszach, ale zdarzają się też infekcje na jabłoniach, pigwach oraz innych roślinach z rodziny różowatych.

Patogen, który wywołuje rdzę gruszy, to grzyb Gymnosporangium sabinae z rodziny Pucciniaceae. Jest dwudomowy, czyli do rozwoju potrzebuje drugiego gospodarza – są nimi głównie jałowce sabińskie i prawdopodobnie ich krzyżówki. Dlatego dawniej rdza gruszy była rzadka, gdyż w przydomowych ogrodach sporadycznie sadzono te gatunki jałowców. Obecnie ta choroba występuje głównie na działkach, w przydomowych ogrodach i małych sadach. Rzadko obecna jest w dużych gosporastwach, gdyż stosuje się w nich opryski na parcha (to również choroba grzybowa), które zwykle zwalczają też rdzę.

Rdzę gruszy łatwo zauważyć, gdyż objawy są bardzo charakterystyczne: jaskrawe, pomarańczowoczerwone plamy na liściach. Trudniej zdiagnozować chorobę na jałowcach, mimo iż w ostatniej fazie zmiany na ich pędach są galaretowate, w pomarańczowymi kolorze. Dostrzeżenie grzyba utrudnia zwykle gęste ulistnienie jałowców.

Przeczytaj także: Opryski drzew owocowych na wiosnę

Grzyb Gymnosporangium sabinae, który jest sprawcą rdzy gruszy, potrzebuje dwóch żywicieli: gruszy (rzadziej poraża inne rośliny z rodziny różowatych) oraz jałowca. Na gruszy rozwija się od wiosny do jesieni, zaś na jałowcach bytuje od jesieni do wiosny. Z jałowca na gruszę oraz z gruszy na jałowiec przemieszcza się najczęściej na wietrze. Odległość kilkuset metrów nie jest dla niego problemem! Zarodniki przenoszą czasem również owady – nawet na wiele kilometrów. Dlatego uchronienie grusz przed zakażeniem jest praktycznie niemożliwe.

Cykl rozwoju patogenicznego grzyba jest skomplikowany. Pierwsze objawy rdzy na gruszy zauważyć można w maju. To drobne, pomarańczowożółte plamki – koliste lub owalne - na górnej stronie liści. W kolejnych tygodniach plamy się powiększają, osiągając w sierpniu średnicę ponad 1 cm, zmieniając kolor na pomarańczowoczerwony. Cechą charakterystyczną na górnych powierzchniach liści są spermogonia (skupiska strzępek) w środkowych częściach plam, które najpierw są pomarańczowe, a następnie czernieją. Na dolnych powierzchniach liści natomiast pojawiają się wypukłości, na których rozwijają się ogniki. To stadium grzyba zbudowane z dikariotycznej grzybni, w której tworzą się żółte ecja z zarodnikami. Na przełomie lipca oraz sierpnia ecja pękają i wysypują się z nich dojrzałe zarodniki ognikowe, które przenoszą się – głównie z wiatrem – na jałowiec.

W cyklu rozwojowym rdzy grusz nie ma stadium uredospor, czyli zarodników rdzawnikowych. Dlatego nie dochodzi do zakażenia tej samej gruszy lub rosnących obok grusz zarodnikami, które powstały na ich liściach. Grzyb, aby mógł się dalej rozwijać, musi przenieść się – wraz z wiatrem - na drugiego żywiciela, którym jest jałowiec sabiński oraz prawdopodobnie jego krzyżówki.

Zarodniki (teleutospory) chorobotwórczego grzyba zimują na jałowcu. Kiełkują na jego pędach dopiero w kwietniu lub maju, kiedy pogoda jest wilgotna, z temperaturą co najmniej 8-10°C. Powstają wtedy zarodniki podstawkowe (bazidiospory), które – także na wietrze – przenoszą się na grusze. Infekcję na jałowcach łatwo przeoczyć, gdyż objawy nie są tak spektakularne, jak na gruszach. To głównie galaretkowate, pomarańczowe zgrubienia na pędach, a czasem także zasychające młode pędy (zwykle pojedyncze).

Pierwsze objawy zakażenia na gruszach (w postaci plamek na liściach) pojawiają się już po dwóch tygodniach. Patogeniczny grzyb poraża zwykle liście, ale może też zasiedlać ich młode pędy, pąki liściowe, a nawet owoce.

W wyniku choroby grusza jest dosłownie obsypana pomarańczowymi cętkami. Ich ilość zależy od stopnia infekcji, na którą ma wpływ pogoda, a także naturalna odporność drzew. Każda plamka zmniejsza powierzchnię fotosyntezy (ten proces zachodzi przy udziale m.in. światła i zielonego barwnika), dlatego rdza osłabia drzewa. Chore grusze przedwcześnie tracą liście, owocują słabo lub wcale, są bardziej podatne na inne choroby, szkodniki oraz przemarzanie. Młode pędy oraz owoce ulegają często deformacji.

Przeczytaj także: Opryski drzew owocowych na jesień

Na jałowcach chorobotwórczy grzyb może rozwijać się przez wiele lat i co roku wytwarzać nowe pokolenia zarodników, które przenoszą się na grusze. Na gruszy zaś patogen rozwija się jedynie od wiosny do jesieni (jeden sezon), czyli – aby choroba wystąpiła – musi zakazić ją co roku. To oznacza, że grzyb potrafi przetrwać bez gruszy, ale nie bez jałowca.

Znając podstawy cyklu rozwojowego grzyba Gymnosporangium sabinae, który wywołuje rdzę gruszy, można spróbować zapobiegać występowaniu choroby. Przede wszystkim należy wziąć pod uwagę pozbycie się jałowców z najbliższego otoczenia, zwłaszcza sabińskiego, który jest ulubionym drugim żywicielem grzyba. Jałowiec sabiński znany też jest jako jałowiec sabina. To gatunek bardzo odporny i szybko rosnący. Nawet zakażenie rdzą gruszy znosi tak dobrze, że trudno na nim zauważyć negatywne objawy. Trzeba jednak wiedzieć, że jałowiec sabiński tworzy liczne krzyżówki, np. jałowiec Pfitzera (z jałowcem chińskim). To atrakcyjne, bardzo odporne krzewy ozdobne, które być może też mogą być drugimi żywicielami grzyba wywołującego rdzę grusz (potrzebne są szersze badania). Naukowcy ciągle ustalają, które gatunki jałowców są bezpieczne dla grusz. Wśród nich są jałowiec łuskowaty, jałowiec pospolity oraz jałowiec płożący.

Czasem – z różnych powodów – nie można się pozbyć jałowców sabińskich lub innych. Bardzo często trudno też zidentyfikować gatunki, które rosną w ogrodzie albo jego okolicy, gdyż jałowiec sabiński jest podobny np. do jałowca Pfitzera i jałowca chińskiego. Poza tym, zwłaszcza w ogrodach działkowych panuje tak ogromna różnorodność nasadzeń, że praktycznie zawsze są w nich również te jałowce.

Jeśli grusza przez lata nie miała rdzy, lecz nagle zachorowała, prawdopodobnie w okolicy został posadzony jałowiec sabiński. Zdarzają się też sytuacje odwrotne, że nagle grusza przestaje chorować. Wtedy prawdopodobnie w okolicy zabrakło drugiego żywiciela, czyli jałowca.

Niektóre odmiany grusz są mniej lub bardziej odporne na rdzę grusz. Dlatego sadząc te drzewa owocowe warto na to zwracać uwagę. Wrażliwe na rdzę grusz są m.in. Bera Bosca, Bonkreta Williamsa, Diuszesa Wczesna, Faworytka (Klapsa), Diuszesa Wczesna (Jules Guyot), Konferencja.

W sadach towarowych grusze praktycznie nie chorują na rdzę. Dlaczego? Chronią je opryski na parcha.

Przeczytaj także: Jak wykonywać opryski, by chronić owady pożyteczne

Jeśli w ogrodzie rosną jałowce, zwalczanie rdzy można zacząć od nich, jako drugiego żywiciela. Nie trzeba ich wtedy usuwać. Jałowce, zwłaszcza sabińskie są dość niskie (do 1 m), co ułatwia zabieg. Do oprysku nadaje się środek do zwalczania chorób iglaków Scorpion 325 SC. To preparat przeznaczony do stosowania przez użytkowników nieprofesjonalnych. W jego składzie są dwie substancje czynne: azoksystrobina (związek z grupy strobiluryn) – 200 g/l (18,1% ), a także difenokonazol (związek z grupy triazoli) – 125 g/l (11,3% ). Oprysk jest najskuteczniejszy jesienią i wiosną, zanim zarodniki dojrzeją i przeniosą się na gruszę, co ma miejsce na przełomie maja i czerwca.

Stosując oprysk jałowców nie zawsze jest możliwe wyeliminowanie choroby na niechronionych gruszach. Grzyb bowiem może się łatwo przenieść na wietrze z innych ogrodów w okolicy, a także parków miejskich i zieleńców (w przestrzeniach publicznych jałowce sabińskie są dość często sadzone).

Dlatego trzeba też zadbać o ochronę grusz. W przypadku tych drzew owocowych opryski przeciwko parchowi gruszy z reguły skutecznie ograniczają również pojawianie się rdzy. Dlatego rdza gruszy występuje głównie w przydomowych ogrodach oraz na działkach, gdzie nie stosuje się oprysków, jedynie sporadycznie – w sadach towarowych, gdyż grusze są w nich chronione fungicydami. Zabieg wykonuje się wiosną od fazy pąka kwiatowego do około 30 dni po opadnięciu płatków (w innym terminie jest nieskuteczny). Fungicyd na parcha gruszy to np. Syllit 65 WP.

Przeczytaj także: Jak zwiększyć odporność roślin – naturalne preparaty