Pchełki ziemne - jak skutecznie zwalczać w ogrodzie

Pchełki ziemne to chrząszcze zaliczane do rodziny stonkowatych. Znanych jest około 8000 ich gatunków, ale tylko niektóre uważane są za szkodniki w ogrodach – to zwłaszcza rodzaje Phyllotreta, które żerują na roślinach kapustnych, a także Chaetocnema zjadające buraki i rabarbar. Wszystkie są małe – mają jedynie 2-3 mm długości, ale żarłoczne. Ich kuzynki to m.in. poskrzypka liliowa oraz stonka ziemniaczana. Nazwa pchełki jest bardzo trafna. Gdy chrząszcze są zaniepokojone, skaczą jak pchły i szybko uciekają. Umożliwiają im to tylne, masywne nogi, przystosowane do gwałtownych skoków.

Pchełki są powszechne w naturze. Żerują na wielu roślinach, zarówno rosnących dziko, jak i uprawianych. Ich przysmakami są zwłaszcza brokuł, brukiew, burak, jarmuż, kalafior, kapusta brukselska, kapusta głowiasta, kapusta pekińska, lak, rabarbar, rukiew, rukola, rzepa, rzodkiew, rzodkiewka. Uszkadzają także inne warzywa i rośliny ozdobne, ale mniej, jak gęsiówka, lewkonia, żagwin. Pchełki preferują rośliny młode, o miękkich jeszcze tkankach, dlatego bardzo duże szkody wyrządzają zwłaszcza wśród rozsady (zjadają jej liście) oraz na różach brokułów i kalafiorów. Jeśli te szkodniki występują masowo, co zdarza się szczególnie w latach suchych, mogą zniszczyć nawet całe rośliny.

Larwy pchełek wyrządzają szkody zwykle niewielkie, często niezauważalne – najczęściej żerują wśród korzeni (wyjątkiem jest pchełka smużkowana, której larwy minują liście). Sprawcami dużych uszkodzeń są postacie dorosłe, czyli chrząszcze. Wygryzają one liczne, małe dziury w liściach, zwykle na wylot (wyjątkiem jest pchełka burakowa), co powoduje zmniejszenie ich powierzchni asymilacyjnej. Zdarza się, że pchełki zjadają młode listki prawie w 100%. Uszkodzone warzywa tracą wartość konsumpcyjną, a kwiaty – dekoracyjną. Ponadto takie rośliny bardziej są podatne na choroby oraz inne szkodniki.

Większość pchełek ziemnych ma jedno pokolenie w roku. Wyjątkiem jest pchełka smużkowana - występująca w dwóch pokoleniach. Zimują chrząszcze – pod grudkami ziemi, resztkami roślin żywicielskich, opadłymi liśćmi. Wczesną wiosną zaczynają żerować na roślinach z rodziny kapustowatych rosnących dziko, jak chrzan, oraz wczesnych warzywach, np. kapuście, rukoli i rzodkiewce. Następnie przenoszą się na inne rośliny kapustowate. Największe szkody pchełki wyrządzają wiosną i wczesnym latem.

Samice składają jaja w ziemi, blisko roślin żywicielskich, od połowy maja do połowy lipca. Jedynie pchełka smużkowana składa jaja na dolnych stronach liści. Larwy są jasnożółte, mają długość do 7 mm i trzy pary odnóży, zaś poczwarki - brązowe, wielkości chrząszczy, czyli 2-3 mm.

Przeczytaj także: Choroby i szkodniki kapusty – objawy i zwalczanie

To szkodniki pospolite, trudne do zwalczenia w 100%. Nawet jeśli w jednym sezonie zostaną wyplenione, i tak mogą w kolejnych przyfrunąć do ogrodu, np. z dzikich siedlisk. Jednak jest wiele sposobów na ograniczenie ich populacji, dzięki czemu szkody są znikome, wręcz niezauważalne. Warto pamiętać, że pchełki niszczą rośliny zarówno uprawiane w gruncie, jak i pod osłonami.

Masowemu występowaniu pchełek ziemnych sprzyjają uprawy jednorodne rok po roku, zwłaszcza roślin takich samych albo ze sobą spokrewnionych, np. kapustowatych. Te szkodniki mają mniej dogodne warunki do rozwoju, jeśli obok siebie rosną różne gatunki roślin, niespokrewnione ze sobą. Dlatego warto stosować uprawę współrzędną oraz płodozmian. W warzywniku oraz pod osłonami dla pchełek nie są atrakcyjne np. cebula, czosnek, karczoch, koper, sałata, por. Rośliny ozdobne, które też mogą być zjadane przez pchełki, np. lak i lewkonia, również należy siać i sadzić wśród innych gatunków kwiatów. Trzeba pamiętać, że te szkodniki zimują w miejscach, gdzie żerowały jako larwy. Wiosną szukają roślin żywicielskich w pobliżu. Jeśli je znajdują, może dojść do inwazji. Należy starać się nie uprawiać spokrewnionych warzyw częściej niż co 4 lata w tym samym miejscu.

Przeczytaj także: Jakie warzywa sadzić obok siebie oraz Jak stosować płodozmian warzyw - poradnik

Wiele warzyw kapustnych, np. kapusta chińska (pak choi), kapusta pekińska czy jarmuż, uprawia się z rozsady. Nasiona można siać w skrzynkach lub doniczkach albo inspektach czy na rozsadnikach w ogrodzie. Siew do pojemników jest bardziej czasochłonny, ale jedną z jego zalet jest uchronienie młodych roślin przed pchełkami oraz innymi szkodnikami, np. ślimakami. Młode, delikatne liście to ich przysmak! Istotne jest, aby korzystać ze świeżej ziemi ogrodniczej, w której nie ma pchełek. Do przygotowywania rozsady polecane jest np. Gotowe podłoże do siewu i pikowania.

Rozsadę warzyw kapustnych na rozsadniku (tzw. rwaną) trzeba chronić. Zwłaszcza jeśli w tym samym miejscu - rok po roku - sieje się warzywa z rodziny kapustowatych.

Przeczytaj także: Czy warto uprawiać rośliny z rozsady

Przy pomocy osłon, np. z białej agrowłókniny, można skutecznie chronić przed pchełkami m.in. rozsadę warzyw kapustnych na rozsadniku oraz warzywa miękkich liściach, rosnące w gruncie, szczególnie lubiane przez te szkodniki, jak kapusta chińska (pak choi), kapusta pekińska, rukola, rzepa czy rzodkiewka. Dla pchełek, ale też m.in. bielinków kapustników, taka bariera jest nie do pokonania. Bardzo ważne jest jednak, aby osłonę założyć od razu po siewie lub posadzeniu rozsady. Wszystkie jej krawędzie muszą być koniecznie przysypane ziemią, aby pod osłonę nie dostały się pchełki. Nie układa się osłon płasko - należy zadbać o pozostawienie pod nimi przestrzeni tak, aby rośliny mogły swobodnie rosnąć.

Ten sposób nie sprawdza się, jeśli warzywa są uprawiane bez zmianowania! Zdarza się bowiem, że pod osłony dostają się pchełki, które w tym miejscu przezimowały w ziemi. Osłony mają jednak kilka innych zalet. Chronią nie tylko przed pchełkami i bielinkami kapustnikami, ale też przymrozkami oraz zbyt szybkim wysychaniem gleby.

Przeczytaj także: Jak walczyć ze szkodnikami zanim zaatakują

Przy pomocy pułapek lepowych można tak bardzo ograniczyć populację pchełek, że przestają być problemem. Służą do tego Żółte tablice lepowe (w kształcie prostokątów). Ich kolor zwabia chrząszcze, ale też inne uskrzydlone szkodniki, np. mączliki, miniarki, mszyce, ziemiórki. Gdy usiądą na tablicy, przyklejają się do niej, a następnie giną.

Lepowe pułapki można też zrobić własnoręcznie. Kawałki deseczek lub tektury, najlepiej w żółtym kolorze, smaruje się np. nieschnącym Klejem entomologicznym. Klejące pułapki na pchełki należy umieścić nisko nad ziemią albo położyć na podłożu. Sprawdzają się zarówno do ochrony roślin uprawianych w gruncie, jak i pod osłonami.

Przeczytaj także: Żółte tablice lepowe – jak używać w domu i ogrodzie

Aktywność dorosłych pchełek ziemnych, czyli chrząszczy, jest największa podczas słonecznej, suchej pogody. Dlatego wtedy najłatwiej je zauważyć, gdy spłoszone skaczą wśród np. kapusty, rukoli czy rzodkiewki. Jeśli jest wilgotno, np. po podlaniu grządek, pchełki są mniej aktywne. Te owady nie lubią także deszczu. Gdy wilgotno jest dłużej, porażać je mogą pasożytnicze grzyby owadomorki.

Pchełki ziemne preferują piaszczystą, niezbyt ubitą glebę. Ubicie ziemi między grządkami, np. dłonią, także ogranicza ich aktywność, ale niewiele.

Przeczytaj także: Choroby i szkodników buraków – objawy i zwalczanie

Pchełki ziemne na warzywach i roślinach ozdobnych można zwalczać niektórymi preparatami na bazie naturalnych szkodników. To np. NeemAzal - T/S zawierający substancję czynną z ekstraktu drzewa neem. Ten środek ma krótki okres karencji. Przykładowo, wynosi on 3 dni dla kapusty głowiastej białej, kapusty głowiastej czerwonej, kapusty głowiastej stożkowej, kapusty włoskiej. Nadaje się do eliminowania chrząszczy, ziemiórek, mączlików, mszyc, gąsienic, miodówek, a nawet stonki ziemniaczanej (jest spokrewniona z pchełkami). Preparat (po rozcieńczeniu w wodzie) stosuje się w formie oprysku, po wykryciu obecności szkodników, bezpośrednio na rośliny.

Przeczytaj także: Dlaczego okres karencji jest tak ważny

W amatorskiej uprawie należy ich unikać. Preparatem przeznaczonym do stosowania wyłącznie przez użytkowników profesjonalnych jest Mospilan 20 SP. Oprysk nim likwiduje nie tylko pchełki, ale też wiele innych szkodników ssących i gryzących, m.in. mszyce, gąsienice, ćmę bukszpanową, mączliki, wciornastki, miniarki, czerwce, opuchlaki, stonkę ziemniaczaną, owocówkę jabłkóweczkę. Stosowany jest do ochrony roślin ozdobnych, warzywnych i owocowych uprawianych w ogrodzie. Zawiera substancję czynną skuteczną także w wyższych temperaturach. Na szkodniki działa kontaktowo i żołądkowo; na roślinie działa powierzchniowo, wgłębnie i systemicznie. Wnika do wnętrza rośliny, a następnie krąży z jej sokami. Preparat stosuje się poza okresami aktywności pszczół.

Przeczytaj także: 10 przykazań korzystania ze środków ochrony roślin

Podobnie jak inne organizmy w ogrodzie, pchełki ziemne także mają swoich wrogów. Polują na nie drapieżne owady, ptaki oraz płazy, np. ropuchy (jako jedne z niewielu zwierząt zjadają też stonkę ziemniaczaną, z którą pchełki są spokrewnione). Dlatego warto stwarzać im dogodne warunki w ogrodzie, m.in. wieszając w nim budki lęgowe dla ptaków oraz domki dla owadów.

Dawniej na zagony z rzepą oraz kapustą wpuszczano kaczęta, by zjadły pchełki, a jednocześnie nie zniszczyły roślin (małe kaczki są lekkie). Larwy pchełek ziemnych pasożytowane są również przez pożyteczne nicienie Heterorhabditis bacteriophora (wykorzystuje się je w biopreparatach do zwalczania szkodników).

Przeczytaj także: Owady pożyteczne w ogrodzie