Żurawina – jak uprawiać w ogrodzie

Żurawina (Vaccinium) to wiecznie zielona krzewinka rodząca jadalne owoce o dużych walorach odżywczych i prozdrowotnych. Botanicy wyróżniają kilka jej gatunków. Najpopularniejsza jest żurawina wielkoowocowa. Ten gatunek uprawiany jest jako roślina owocowa, ma wiele odmian. Największe plantacje na świecie są w USA, Kanadzie oraz Chile. Żurawinę wielkoowocową można też sadzić w przydomowych ogrodach oraz na działkach. Jej owoce to jagody w kolorach czerwonym lub burgunda, kuliste albo owalne. Zwykle są większe od liści – mają 1-2 cm długości.

W Polsce dziko rośnie żurawina błotna. Jej owoce są mniejsze niż żurawiny wielkoowocowej – mają do 1 cm średnicy, ale ceni się je za intensywny aromat i smak. Ten gatunek rzadko uprawiany jest w ogrodach – jego owoce zbierane są głównie na torfowiskach, w trudno dostępnych miejscach. Spotykany jest coraz rzadziej z powodu osuszania bagien.

Wszystkie żurawiny dorastają tylko do około 20 cm wysokości. To rośliny płożące, których długie pędy mogą osiągać nawet 2 m długości. Ich drobne liście nie opadają na zimę. Kwiaty są drobne, różowe. Smak owoców jest  kwaskowaty, mało słodki, podobny do borówki brusznicy.

Przeczytaj także: Rośliny kwasolubne w ogrodzie – jak uprawiać

Owoce żurawiny są uważane za superfood, czyli żywność o wyjątkowych właściwościach odżywczych oraz prozdrowotnych. Koneserzy często jedzą je na surowo, np. w sałatkach. Jednak częściej jada się je przetworzone, np. suszone, w postaci soku, dżemu, sosu, kompotu, galaretki. Żurawina jest znakomita w wypiekach, jak chleb, tarta, ciastka, bułki, a także dodatek do ryb oraz mięsa, zwłaszcza indyka i dziczyzny.

Surowe owoce żurawiny są niskokaloryczne (mają około 45 kcal w 100 g). W sklepach najczęściej dostępne są suszone (zawierają mniej witaminy C), a także dosładzane. Dlatego świeże owoce z własnej uprawy to bardziej atrakcyjna opcja dla osób dbających o szczupłą sylwetkę i zdrowie.

W owocach żurawiny są białko, błonnik oraz bioaktywne związki, jak polifenole, którym przypisuje się pozytywny wpływ w profilaktyce chorób nowotworowych oraz układów krwionośnego i moczowego. To bogate źródło witaminy C (bierze udział np. w powstawaniu krwinek czerwonych i wzmacnia odporność organizmu na infekcje), a także E (m.in. chroni przed miażdżycą i powstawaniem skrzepów krwi, a także zapewnia ładną skórę i przyśpiesza gojenie ran) oraz K (bierze udział w procesie krzepnięcia krwi). Owoce żurawiny ceni się też ze względu na zawartość miedzi (niezbędna jest m.in. do powstawania czerwonych krwinek oraz kolagenu w ścięgnach i naczyniach krwionośnych), a także manganu (ważny w funkcjonowaniu mózgu oraz profilaktyce osteoporozy).

W handlu świeże owoce żurawiny są dostępne praktycznie tylko na przełomie listopada i grudnia. Własna uprawa to możliwość wydłużenia terminu korzystania ze świeżych owoców o kilka miesięcy – wystarczy posadzić kilka  odmian, które owocują w różnych terminach (np. od września do października). Poza tym świeżo zebrana żurawina dobrze przechowuje się w lodówce nawet kilkanaście tygodni, a w zamrażarce – jeszcze dłużej.

Żurawina jest rośliną owocową sprawdzającą się w uprawie ekologicznej. Może się sama zapylać, dzięki czemu nie trzeba mieć kilku różnych odmian (z kwiatka na kwiatek pyłek przenoszą owady). Ma jednak specyficzne wymagania co do ziemi - musi być kwaśna. Dlatego to atrakcyjna roślina do ogrodowego wrzosowiska. Udaje się również w ogrodach założonych na dawnych torfowiskach i z wysokim poziomem wód gruntowych. Wiosną dobrze znosi zalewanie przez wodę.

Przeczytaj także: Torf w ogrodzie – jak wykorzystać

W naturalnych warunkach żurawina rośnie na bagnach i torfowiskach. Wiosną takie tereny są zalewane przez wodę z topniejącego śniegu, zaś latem często praktycznie wysychają. Aby uprawiać żurawinę, nie trzeba mieć jednak ani bagna, ani torfowiska w ogrodzie. Podstawą jest odpowiednie podłoże.

Żurawina jest rośliną wybitnie kwasolubną. Dobrze rośnie tylko w podłożu bardzo kwaśnym (pH poniżej 5). Jeśli ogród położony jest na dawnych torfowisku czy wrzosowisku, wystarczy wykorzystać ten potencjał i założyć zakątek z kwaśnolubnymi roślinami: żurawinami, wrzosami, różanecznikami, azaliami, żarnowcami czy borówkami amerykańskimi. Jeżeli w ogrodzie nie ma naturalnych warunków na wrzosowisko, można stworzyć podobne.

Najpierw należy wybrać stanowisko na wrzosowisko – powinno być nasłonecznione. Następnie trzeba zmierzyć odczyn gleby. Służy do tego np. Zestaw do badania pH gleby. Jeżeli wynik będzie wyższy niż pH 5, należy ziemię zakwasić. Przede wszystkim miesza się ją z naturalnymi materiałami, które mają właściwości zakwaszające w dłuższym okresie czasu, jak Torf ogrodniczy kwaśny, nieodkwaszona kora, igliwie, przekompostowane zrębki i trociny. Warto też zastosować specjalne preparaty szybko zakwaszające glebę. Przykładowo, Podłoże pH- dodaje się do wody w konewce i podlewa. Po takim przygotowaniu podłoża znowu sprawdza się jego odczyn. Gdy wynik będzie poniżej pH 5, można sadzić żurawinę. Jeśli nie, należy powtórzyć zabieg z użyciem preparatu zakwaszającego, aż do uzyskania oczekiwanego pH gleby.

Żurawinę sadzi się co 30-50 cm tak, aby jak najmniej zacieniały ją inne rośliny. W tym samym miejscu może rosnąć dziesiątki lat. Jej stanowisko trzeba systematycznie zakwaszać, np. poprzez ściółkowanie korą.

Przeczytaj także: Ściółkowanie korą – 6 zalet oraz Badanie odczynu glebu - 4 sposoby

Dziko rosnące żurawiny są wiosną zalewane wodą pochodzącą z topniejącego śniegu. Celowo zalewane są też czasem duże plantacje, gdyż łatwiej wtedy zbierać owoce przy pomocy specjalnych urządzeń, a także by chronić w ten sposób rośliny przed mrozem.

W ogrodach przydomowych oraz na działkach takie warunki bywają rzadko, poza tym nie są konieczne w amatorskiej uprawie żurawiny. Wystarczy zadbać o jej systematyczne podlewanie oraz ściółkowanie naturalnymi materiałami. Wiosną ta roślina lubi mieć dość mokre podłoże. Latem powinno być ono tylko lekko wilgotne, a nawet dopuszczalne jest lekkie przesuszenie. Do podlewania żurawiny najlepiej używać wody miękkiej, np. deszczówki. Dzięki temu nie podwyższa się odczyn gleby.

Przeczytaj także: Jak ograniczyć podlewanie – 10 pomysłów

Żurawina przystosowana jest do życia na ubogich glebach. Aby jej korzenie mogły przyswajać składniki pokarmowe, trzeba przede wszystkim zadbać, aby ziemia była bardzo kwaśna (poniżej pH 5). W amatorskiej uprawie nawożenia wcale nie potrzebują rośliny zalewane wiosną przez wodę, np. z pobliskiego torfowiska. Jednak takie warunki w ogrodach panują rzadko, dlatego żurawinę należy zasilać. Stosować można preparaty do borówek. Dostarczają one nie tylko składników pokarmowych, ale i mogą regulować odczyn ziemi.

Żurawinę nawozi się wiosną (gdy zaczyna kwitnąć) oraz latem (po zawiązaniu pierwszych owoców). Z preparatów organicznych zastosować można np. granulowany Nawóz ekologiczny do borówek lub płynny Nawóz ekologiczny do borówek, zaś mineralnych – m.in. granulowany Nawóz do borówek albo rozpuszczalny Nawóz do borówek. Bardzo ważnym elementem nawożenia jest utrzymanie kwaśnego odczynu gleby, co osiąga się poprzez ściółkowanie takimi materiałami jak np. Torf ogrodniczy kwaśny  oraz kora. Dzięki temu żurawina prawidłowo przyswaja składniki pokarmowe dostarczone w nawozach.

Przeczytaj także: Nawozy zakwaszające – kiedy i jak stosować

Długie pędy żurawiny płożą się po ziemi. Wystarczy je lekko przysypać kwaśnym torfem albo drobną korą, by po kilku miesiącach pojawiły się na nich korzonki. Ukorzenione pędy odcina się od rośliny macierzystej i sadzi w nowym miejscu (koniecznie w bardzo kwaśnym podłożu). Jeśli żurawina ma zapewnione dobre warunki, może się także rozsiać. Siewki wyrastają z nasion znajdujących się w niezebranych, porzuconych owocach.

W sklepach ogrodniczych dostępnych jest wiele odmian żurawiny wielkoowocowej. Ich owoce są duże i smaczne. Poszczególne odmiany różnią się m.in. kolorami i kształtami owoców oraz porą dojrzewania.

Przeczytaj także: Co to znaczy ukorzeniać rośliny? Na czym polega ukorzenianie?

Najlepiej żurawina zimuje pod śniegiem albo zalewana wodą z topniejącego śniegu. Szkodzi jej nie tyle mróz, co zimowa susza. Na wypadek bezśnieżnej zimy warto ją ściółkować, np. korą, a także okrywać iglastymi gałązkami lub białą agrowłókniną. To proste sposoby, by zapobiec uszkodzeniom mrozowym. Nawet jeśli niektóre pędy zmarzną, żurawina dobrze się regeneruje wiosną. To roślina przystosowana do trudnych warunków.

Przeczytaj także: Pomiar pH gleby – jak mierzyć i dobrać pod odpowiednie rośliny

To roślina długowieczna, dobrze owocująca w tym samym miejscu przez kilkadziesiąt lat. Starsze żurawiny często mają splątane pędy o długości nawet 2 m, co utrudnia pielęgnację oraz zbiór owoców. Co kilka lat warto je wiosną przyciąć – przy pomocy nożyc ogrodniczych - nisko przy ziemi. Tak odmłodzone krzewinki wypuszczają dużo młodych pędów. Kwiaty, a potem owoce pojawiają się na nich dopiero w następnym roku. Dlatego, jeśli w ogrodzie jest więcej żurawin, lepiej nie przycinać wszystkich jednocześnie lecz stopniowo przez kilka lat. Wtedy co roku będą owoce.

Przeczytaj także: W jaki sposób uprawiać i pielęgnować wrzosy

Najtrudniejsze w uprawie żurawiny jest zapewnienie jej podłoża bardzo kwaśnego, odpowiednio wilgotnego. Jeśli się o tym zapomni, ta roślina ginie. Żurawina rzadko choruje. Najczęściej gniją jej korzenie z powodu nadmiernie wilgotnego podłoża w okresie letnim.

Czasem bywa atakowana przez szkodniki. Najczęściej jest to opuchlak truskawkowiec - niewielki (około 1 cm), czarny chrząszcz z ryjkiem. Żeruje nie tylko na żurawinie, ale też np. różanecznikach i truskawkach. Postacie dorosłe wyjadą dziury w liściach, zwłaszcza przy ich krawędziach. Larwy zaś zjadają korzenie. W skrajnych przypadkach zaatakowane rośliny są tak mocno uszkodzone, że giną.

Opuchlaki można skutecznie zwalczać przy pomocy preparatu Larva Stoper Vegano. Zawiera on niepatogeniczne nicienie Heterorhabditis bacteriophora, które działają niszcząco na larwy różnych chrząszczy. Na opuchlaki należy wykonać dwie aplikacje w sezonie wegetacyjnym: na przełomie kwietnia i maja oraz sierpnia i września. Wtedy ich zwalczanie jest najskuteczniejsze. Preparat dodaje się do wody, a następnie opryskuje lub podlewa glebę.

Przeczytaj także: Jak zakwasić ziemię w ogrodzie