Warzywa mało znane - przegląd najciekawszych

Każdy zna takie warzywa jak burak, cebula, marchew, ogórek czy pomidor. Przed wiekami nie zawsze tak było. Przykładowo, pomidory uprawiano bardzo rzadko. Ceniono marchewki w kolorach żółtym i fioletowym. Ogórki uprawiano długie i okrągłe, zielone, białe, żółte... Warzywa, które dziś są mało znane, dawniej bywały bardzo popularne. Zapominano o nich, gdyż wydawały się zbyt pospolite na stołach. Z tego powodu bardzo często nie opłacało się ich uprawiać na masową skalę. Obecnie wiele nowych warzyw w naszym menu to efekt fascynacji kuchniami innych krajów, np. Włoch. Do łask wróciły po latach zapomnienia m.in. roszponka i rukola.

Mało znane warzywa warto uprawiać, by urozmaicić jadłospis i poznawać nowe smaki. Niełatwo je kupić w sklepach spożywczych oraz na targach, choć nasiona są dostępne. Rzadko spotykane warzywa to także większa bioróżnorodność w ogrodzie. Niektóre są tak dekoracyjne, że można je siać i sadzić razem z kwiatami. Wiele nadaje się także do uprawy w donicach.

Przeczytaj także: Co to są ogrody mobilne?

Stopień trudności uprawy mało znanych warzyw nie jest większy niż innych roślin. Największą trudność może czasem sprawiać znalezienie informacji, jakiej potrzebują ziemi, jak je nawozić i podlewać, kiedy zbierać, czy jak przyrządzać w kuchni.

Wiele mało znanych obecnie warzyw było uprawianych przez wieki w różnych zakątkach świata. Nierzadko ratowały od głodu i chorób, np. szkorbutu. Szczególnie łatwe w uprawie są warzywa o jadalnych liściach. Przykładem regionalnego, mało znanego warzywa jest sałata łodygowa, która dawniej była popularna w okolicach Krakowa. Jest łatwiejsza w uprawie niż większość popularnych obecnie sałat.

 Przeczytaj także: Czy warzywa mogą stanowić ozdobę ogrodu?

Mało znanych warzyw, wartych rozpowszechnienia, jest wiele. Jedno znich to jarmuż toskański pochodzący z Włoch. Przez ostatnie 100 lat prawie zapomniano w Polsce o modraku, portulace warzywnej, sałacie łodygowej, szpinaku nowozelandzkim. To warzywa o dużych walorach dietetycznych, a jednocześnie łatwe w uprawie. Nadają się do przyrządzania różnych dań oraz jedzenia na surowo, np. w sałatkach.

Jarmuż toskański (Brassica oleracea) pochodzi z Włoch. Od wieków jest uprawiany w Toskanii, jako regionalny typ jarmużu. Ma wyjątkowy, bardzo dekoracyjny kształt, który przypomina małą palmę. Dlatego bywa nazywany kapustą palmową i jarmużem palmowym. To warzywo jest też znane m.in. jako czarna kapusta toskańska, jarmuż czarny, jarmuż Lacinato, jarmuż włoski czy liście Toskanii. Liście jarmużu toskańskiego mają fakturę przypominającą skórę prehistorycznych gadów. Stąd jeszcze jedna popularna nazwa – jarmuż dinozaurów.

Uprawa jarmużu toskańskiego jest bardzo podobna jak zwykłych odmian tego warzywa. Ze względu na dekoracyjny kształt oraz liście można go sadzić nie tylko w warzywniku, ale też na rabatach razem z kwiatami.

Przez setki lat jarmuż toskański był znany praktycznie tylko w Toskanii. W tym regionie Włoch jego liście – obok m.in. chleba i fasoli - są głównym składnikiem tradycyjnej zupy ribollity. To potrawa, którą przygotowuje się dzień wcześniej. Na całym świecie spopularyzowały ją włoskie restauracje. Ze względu na to, że ribollita jest smaczniejsza z jarmużem toskańskim niż ze zwykłym, uprawiany jest coraz częściej na całym świecie, także w Polsce. Nadal jednak jest mało znany.

Liście oraz ogonki liściowe jarmużu toskańskiego nadają się nie tylko do przyrządzania włoskiej zupy ribollity. Używać ich można także do dań duszonych, z makaronem, sałatek, na chipsy warzywne oraz do dekoracji dań. To warzywo mrozoodporne. Jego liście można zrywać do jedzenia również zimą.

Nasiona jarmużu toskańskiego sieje się na przełomie maja oraz czerwca. Uprawia się go z rozsady. Siać można do skrzynek, np. w Ziemi do siewu i pikowania, albo na rozsadniku w ogrodzie. Siewki pojawiają się już po kilku dniach. Na przełomie czerwca i lipca można je przesadzić na miejsca stałe.

Jarmuż toskański warto sadzić razem z kwiatami letnimi oraz jesiennymi. Jego długie, mocno fakturowane liście są dla nich znakomitym tłem. To wyjątkowo dekoracyjne warzywo.

Wymagania jarmużu toskańskiego co do gleby nie są duże. To warzywo rośnie dobrze nawet w przeciętnej ziemi. Liście będą jednak bardziej dorodne, jeśli na start zapewni się jarmużowi bardziej żyzne podłoże. Przed posadzeniem na stałe miejsce do dołka warto wsypać naturalny nawóz w granulkach i wymieszać z ziemią. Pod wpływem wilgoci granulki rozpadną się, wzbogacając ziemię w składniki pokarmowe oraz próchnicę. To mogą być np. Nawóz ekologiczny do warzyw (100% masy roślinnej) czy Obornik bydlęcy granulowany.

Jeżeli jarmuż toskański uprawia się w donicach, odpowiednia do sadzenia będzie Ziemia do warzyw. Zawiera dawkę nawozu startowego, a także długo utrzymuje wilgoć.

Pierwsze nawożenie jarmużu toskańskiego wykonuje się 2 tygodnie od posadzenia na miejsce stałe.  W tym czasie sadzonki potrzebują dużo azotu, ale też mogą być atakowane przez mszyce oraz bielinki. Składników pokarmowych dostarcza, ale też wzmacnia odporność na szkodniki i choroby Nawóz z pokrzywy.

Drugie zasilanie jarmużu toskańskiego należy wykonać na początku sierpnia. Odpowiedni jest np. Nawóz ekologiczny płynny do warzyw, który nie tylko dostarcza składników pokarmowych, ale też aktywuje pożyteczne mikroorganizmy żyjące w glebie i poprawia jej jakość.

Modrak morski (Crambe maritima) znany jest także jako kapusta morska oraz modrak nadmorski. Dziko rośnie m.in. na norweskim wybrzeżu Bałtyku. To warzywo wieloletnie bardzo łatwe w uprawie, ale pod warunkiem, że gleba w ogrodzie jest mokra lub nawet podmokła. Spokrewnione jest m.in. z jarmużem i kapustą głowiastą. Ma charakterystyczny kolor liści – zielony w modrym odcieniu, stąd nazwa modrak.

Jadalne są wszystkie części nadziemne modraka: liście, młode łodygi, kwiaty. W smaku przypominają kapustę z nutą szparagów. Przed wiekami Rzymianie robili z modraków marynaty i zabierali w dalekie morskie podróże. To warzywo chroniło ich przed szkorbutem.

Z liści modraków – zbieranych od wiosny do jesieni - przyrządza się dania jak z kapusty głowiastej oraz jarmużu. Nadają się do gotowania, duszenia, a także jedzenia na surowo. Białe kwiaty modraków pojawiają się w maju. Dodawać je można np. do sałatek.

Nasiona modraka sieje się w marcu lub październiku na rozsadniku. Gdy sadzonki mają po kilka liści, trzeba je przesadzić na miejsca stałe. Modraki można też rozmnażać z sadzonek (pobranych ze starych roślin) albo przez podział rozrośniętych kęp. Przyjmują się łatwo, jeśli ziemia jest bardzo wilgotna.

Modraki muszą mieć zawsze wilgotną ziemię. Nie szkodzi im zasolenie – to rośliny przystosowane do życia nad słonymi morzami. Warto je sadzić w miejscach, gdzie woda długo stoi, np. w obniżeniach terenu, przy stawach, rynnach, studniach, w rowach. Jeśli gleba w ogrodzie nie jest wystarczająco mokra, jej zdolność absorpcyjną można poprawić stosując Torf ogrodniczy odkwaszony. To mieszanka torfów niskiego i wysokiego z kredą, które – rozkładając się – zamieniają się w życiodajną próchnicę.

Modraki nie mają dużych potrzeb pokarmowych. Wystarczy je zasilać raz w miesiącu od kwietnia do sierpnia. Najlepsze są nawozy naturalne, o bogatym składzie, których składniki uwalniają się długo. To np. Biohumus Max Uniwersalny, który powstaje w wyniku przetrawienia substancji organicznej przez dżdżownice kalifornijskie. Ten preparat pobudza również życie biologiczne gleby oraz podłoży. Nie ma ryzyka przenawożenia.

Portulaka warzywna (Portulaca oleracea) znana jest także jako portulaka pospolita. To warzywo bardzo łatwe w uprawie. Łatwo się rozsiewa samo. Dlatego jeśli nie zjada się portulaki na bieżąco, może zachwaszczać ogród (tylko w słonecznych miejscach). Szczególnie ceniona jest w kuchni greckiej. Przed wiekami portulaka warzywa była popularna także w Polsce. Nazywano ją kurza noga. Pisał o niej m.in. Marcin z Urzędowa – słynny polski lekarz, zielarz, ksiądz i botanik, który żył w XVI w.

Portulakę uprawia się głównie dla mięsistych, drobnych liści. Zawierają one dużo soku o delikatnie kwaskowatym smaku. Listki nadają się do sałatek, ale można je dodawać także do dań duszonych i pieczonych. Bardzo dobrze smakują w sokach oraz koktajlach z innymi warzywami i owocami. Mięsiste oraz soczyste są także łodygi portulaki. Można je gotować, a następnie serwować np. jako przystawkę czy dietetyczną przekąskę (wspomagają trawienie, zawierają kwasy omega 3 oraz witaminy A i C).

Portulakę sieje się od maja do lipca. Wschodzi i rośnie bardzo szybko. Pierwsze listki można zrywać już po miesiącu od siewu. Nasion portulaki nie należy przykrywać ziemią. Trzeba je rozsypać na grządce lub w donicy, a następnie lekko przyklepać dłonią.

Liście i łodygi portulaki ścina się cały sezon. Z metra kwadratowego grządki można ich zebrać około 2 kg.

To mało wymagające warzywo. Rośnie niezawodnie w prawie każdej ziemi. Plon jest jednak większy, jeśli w ziemi jest dużo masy organicznej, np. kompostu. Jeżeli go brak, ziemię warto wymieszać przed siewem z nawozem granulowanym naturalnego pochodzenia. Polecany jest np. Nawóz ekologiczny do pomidorów, ogórków i ziół, w którego składzie jest 100% masy roślinnej (granulowanego kompostu).

Portulaka warzywna dobrze rośnie w donicach. Uprawiać ją można np. w Ziemi do warzyw.

Portulakę warzywną zasila się raz w miesiącu od czerwca do sierpnia. To warzywo nie ma dużych wymagań pokarmowych. Rewanżuje się jednak obfitym plonem, jeśli stosuje się nawozy organiczne. Zawierają one składniki naturalnego pochodzenia oraz dużo masy organicznej, która w ziemi zamienia się w próchnicę. Wygodne w stosowaniu są preparaty w płynie. Odmierzone dawki wlewa się do konewki i podlewa portulakę. Przykłady takich preparatów to Nawóz ekologiczny płynny do warzyw oraz Biohumus Max Uniwersalny.

Dawniej sałata łodygowa była popularna zwłaszcza w okolicach Krakowa. Dlatego często jest znana jako głąbik krakowski lub sałata krakowska. W porównaniu do innych rodzajów sałat – np. masłowej i kruchej – łodygowa tworzy długą łodygę oraz pióropusz liści (jest od nich wyższa). W smaku jest bardziej podobna do sałaty rzymskiej. Ogromną zaletą sałaty łodygowej jest duża odporność. Poza tym liście mniej ulegają zapiaszczeniu.

Jadalne są zarówno liście, jak i długa łodyga (do 50 cm) sałaty łodygowej. Liście przyrządza się podobnie jak innych rodzajów sałat. Nadają się np. do sałatek, dekoracji oraz na kanapki. Młode łodygi zaś jada się pokrojone na kawałki na surowo albo gotowane. Nadają się także do dań duszonych, kwaszenia oraz na marynaty. Szczególnie wykwintny smak mają po ugotowaniu – w smaku przypominają szparagi. Do jedzenia sałata liściowa nadaje się do zakwitnięcia. Potem liście i łodyga stają się twarde i niesmaczne.

Sałatę łodygową można siać na przełomie marca i kwietnia oraz czerwca i lipca. Szczególnie dobry jest termin wiosenny (latem w czasie upałów sałata gorzej rośnie). Nasiona sieje się od razu do gruntu albo na rozsadniku. Zbyt gęsto wschodzące siewki trzeba przesadzać albo przeznaczyć do sałatek. Pojedyncza sałata liściowa ma bowiem duże liście i rozrasta się na boki do 20 cm. Osiąga także około 50 cm wysokości (w czasie kwitnienia nawet 100 cm).

Najlepiej sałata łodyga rośnie w pierwszym roku po jesiennym nawożeniu obornikiem. Świeży nawóz bardzo dobrze zastępuje Obornik bydlęcy granulowany. Jest suchy, bez nieprzyjemnego zapachu, w procesie produkcji pozbawiony patogenów. Granulki rozsypuje się na powierzchni ziemi, a następnie płytko przekopuje (5-10 cm).

Jeśli jesienią zagon nie był zasilony obornikiem, wiosną posypuje się go kompostem świeżym albo granulowanym, np. Nawozem ekologicznym do warzyw

Sałata łodygowa bardzo dobrze rośnie w donicach, np. w Ziemi do pomidorów i warzyw, która jest zbilansowaną mieszanką torfu wysokiego, torfu niskiego, węgla brunatnego, kompostowanej kory oraz biohumusu.

Przeczytaj także: Obornik granulowany – jak stosować jesienią

Sałaty łodygowej rosnącej w gruncie nie trzeba nawozić. Podstawa udanej uprawy to zasilenie gleby przed siewem. Nawozić można ewentualnie tylko te egzemplarze, które rosną w donicach.  Użyć można np. nawozu Biohumus Max Uniwersalny. To preparat naturalny, na bazie biohumusu wytwarzanego przez dżdżownice kalifornijskie. Dostarcza roślinom składników pokarmowych bez ryzyka przenawożenia.

Szpinak nowozelandzki (Tetragonia expansa; Tetragonia tetragonoides) spopularyzowali około 200 lat temu angielscy marynarze. Brali go ze sobą w dalekie podróże, by chronił ich przed szkorbutem. W Polsce uprawiany jest co najmniej od XIX w. W odróżnieniu od szpinaku warzywnego lubi ciepło oraz plonuje latem. Bardzo dobrze się krzewi. Jego długie pędy ścielą się po ziemi. To warzywo jest znane także jako trętwian czterorożny oraz szpinak letni.

Jadalne są liście oraz najmłodsze pędy. W smaku szpinak nowozelandzki jest podobny do warzywnego. Jego liście są jednak bardziej mięsiste i chrupkie. Zastosowanie kulinarne także jest podobne. Szpinak nowozelandzki można jeść na surowo, np. w sałatkach czy na kanapkach. Nadaje się także do dań duszonych, gotowanych na parze czy pieczonych. Jego zaletą jest plonowanie latem, gdy dla szpinaku warzywnego jest za ciepło. Szpinak nowozelandzki bardzo dobrze znosi upały.

To warzywo niewymagające. Trzeba tylko pamiętać, że nasiona, aby wzejść, muszą mieć ciepło. Dlatego w gruncie sieje się go na przełomie maja i czerwca. Jeśli koniec wiosny jest chłodny, wschodzi bardzo długo (nawet 3-4 tygodnie). Szpinak nowozelandzki można też uprawiać z rozsady. Nasiona sieje się wtedy w marcu lub kwietniu, najlepiej w ogrzewanej szklarni.

Od momentu ukazania się pierwszych listków szpinak nowozelandzki rośnie bardzo szybko. W ciągu 2-3 miesięcy jego płożące pędy mogą osiągnąć długość nawet 100 cm. Systematyczne ścinanie liści i młodych pędów sprawia, że szpinak nowozelandzki mocniej się krzewi.

Szpinak nowozelandzki preferuje ziemię żyzną, najlepiej z dodatkiem kompostu. Gdy świeżego kompostu brak, można wierzchnią warstwę ziemi wymieszać np. z nawozem Humus. To produkt w 100% naturalny, który zawiera kwasy humusowe, próchnicę oraz składniki mineralne.

Bardzo dobrze szpinak nowozelandzki rośnie w donicach. Podłoże powinno być żyzne, jak np. Ziemia do pomidorów i warzyw. To zbilansowana mieszanka torfu wysokiego, torfu niskiego, węgla brunatnego, kompostowanej kory oraz biohumusu.

Jeśli szpinak nowozelandzki zostanie posiany w żyznej ziemi, nawożenie nie jest konieczne. Zasilanie bywa potrzebne, jeśli ziemia była mało urodzajna albo gdy szpinak rośnie w donicy. Do nawożenia szpinaku nowozelandzkiego nadaje się np. Biohumus Max Uniwersalny. To nawóz, który powstaje w wyniku przetrawienia substancji organicznej przez dżdżownice kalifornijskie. Ma postać płynną. Do warzyw stosuje się rozcieńczenie z wodą w proporcji 1:10 lub mniejszej w zależności od zasobności ziemi.