Dlaczego warto uprawiać rzodkiewkę i rzodkiew?

Rzodkiewka (Raphanus sativus var. sativus) to gatunek należący do rodziny kapustowatych (Brassicaceae), który jest w naszych stronach warzywem stosunkowo nowym. Ojczyzną rzodkiewki są Chiny, zaś w północno-wschodniej Europie pojawiła się dopiero w XVI wieku. Dłuższą historię uprawy ma rzodkiew (Raphanus sativus var. major), która uprawiana była już w starożytności. W krajach Dalekiego Wschodu do dziś jest podstawą kuchni. Przyrządza się ją na najrozmaitsze sposoby: gotuje, smaży, kisi, marynuje, suszy. Jednak w Europie jej popularność jest niewielka. Jada się ją zazwyczaj tylko w surówkach. Z kolei rzepa (Raphanus sativus var. niger) także pochodzi z Azji (prawdopodobnie z terenów Pakistanu lub Afganistanu). Od wieków żywiła ludzi i zwierzęta - uważana była za pożywienie biedoty. W Polsce uprawiano ją już w XV wieku. W miarę wprowadzania do uprawy nowych warzyw  jej znaczenie malało, a po II wojnie światowej całkiem znikła z ogrodów.

Częścią jadalną rzodkiewki jest zgrubiały korzeń oraz młode listki. Warzywo to swą popularność zawdzięcza nie tylko oryginalnemu smakowi, ale także atrakcyjnemu wyglądowi. Rzodkiewka jest bogata w sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoten oraz witaminy z grupy B (B1, B2, B3, B5, B6), C i kwas cytrynowy. Charakterystyczny ostry smak nadają rzodkiewkom zawierające siarkę olejki gorczyczne. Źródłem wielu witamin i składników mineralnych są także listki i łodyżki. Rzodkiewka to warzywo wyjątkowo niskokaloryczne. Pęczek złożony z siedmiu dorodnych sztuk dostarcza zaledwie 14 kcal.

Rzodkiewka doskonale nadaje się na kiełki, które charakteryzują się ostrym, pieprznym i wyrazistym smakiem zbliżonym do wyrośniętych już zgrubień rzodkiewki. Nadają się do sałatek, kanapek, twarożku, jaj i do zup. Kiełki zawierają dwa razy więcej witaminy C niż zgrubienia tradycyjnej rzodkiewki. Poprawia odporność organizmu oraz jest świetnym lekiem na przeziębienie. Dzięki dużej zawartości siarki korzystnie wpływa na stan skóry, włosów i paznokci.

Korzenie rzodkwi, podobnie jak jej młodszej siostry rzodkiewki bogate są w mikroelementy i witaminy z grupy B. Mają też cenne właściwości lecznicze. Zawierają związki siarki (o charakterystycznym ostrym smaku i zapachu), które wzmagają wydzielenie soków trawiennych i żółci oraz działają bakteriobójczo. Wyciąg z rzodkwi jest podstawowym składnikiem popularnych preparatów regulujących trawienie, zaś świeży sok wcierany w skórę głowy wzmacnia cebulki włosowe.

Ostatnio ta niezawodna roślina doczekała się rehabilitacji, dostrzeżono bowiem jej walory dietetyczne (podobne do rzodkwi i rzodkiewki). Wysiewa się ją jak rzodkiewkę ale jest rośliną dwuletnią. Już w pierwszym roku tworzy kulisty, owalny lub wrzecionowaty korzeń spichrzowy. Rzepę można jeść na surowo, gotować lub zapiekać, a nać przyrządzać jak szpinak.

Jadalne zgrubiałe korzenie rzodkiewki mogą mieć kształt kulisty lub walcowaty, a także rozmaite kolory – biały, różowy, czerwony, fioletowy, a nawet żółty. Wydaje się, że tradycyjne biało-czerwone rzodkiewki wychodzą już nieco z mody.

Najlepsze są gleby średnio zwięzłe, żyzne i umiarkowanie wilgotne. Na zbyt lekkich rzodkiewka bardzo szybko zakwita, a na ciężkich tworzy niekształtne korzenie. Gdy zakwitnie, stają się one łykowate i niesmaczne. Żeby były ładne i jędrne, trzeba sporo wody i słońca. Rzodkiewkę należy podlewać regularnie, ale niezbyt obficie. Nieregularne podlewanie może powodować pękanie korzeni, zaś zbyt obfite przerost liści kosztem rozwoju korzeni.

Rzodkiewka ma bardzo krótki okres wegetacji a od siewu do zbioru mija 25-50 dni. Nasiona można wysiewać cały sezon od wczesnej wiosny (koniec marca) aż do jesieni (początek września). Latem warto zrobić krótką przerwę, bo gdy jest ciepło i sucho, korzenie rzodkiewek parcieją, a długi dzień przyspiesza kwitnienie. Zazwyczaj rzodkiewkę uprawia się jako przedplon, czyli przed roślinami wysadzanymi później, np. ogórkami czy pomidorami. Można też siać ją jako poplon (po jarzynach zbieranych latem) lub uprawiać na grządkach razem z innymi warzywami, np. marchwią.

Nasiona wysiewa się wprost do ziemi, co 2,5-4 cm, w rzędach oddalonych os siebie o 15-20 cm. Gdy młode rośliny wzejdą, koniecznie trzeba je przerwać  (usunąć nadmiar siewek), aby miały więcej miejsca i ładnie zgrubiały im korzenienie. Lepiej nie wysiewać rzodkiewki na grządce, gdzie poprzednio rosły inne warzywa z rodziny kapustowatych, bo może to sprzyjać pojawieniu się szkodników i chorób.

Zbiory rzodkiewki są możliwe już po 3-4 tygodniach od siewu. Rzodkiewki pozostawione zbyt długo w gruncie mogą parcieć, dlatego lepiej je zbierać gdy tylko dojrzeją. Rzodkiewki zazwyczaj wyrywa się codziennie, w miarę dorastania, nie dłużej jednak niż przez dwa tygodnie (potem zakwitają).

Ogólne zasady są podobne jak rzodkiewki, jednak roślina ma dłuższy okres wegetacji. Od siewu do zbioru trzeba czekać 40-60 dni. W tym czasie korzeń szybko rośnie i osiąga znaczne rozmiary (u japońskiej odmiany ‘Sakurajima Daikon’ może ważyć nawet 50 kg). Ponieważ korzenie są długie, rzodkiew potrzebuje głęboko uprawionej grządki. Nasiona wysiewa się co 5-10 cm w rzędach oddalonych o 20-30 cm. Odmiany późniejsze należy wysiewać, zachowując jeszcze większe odstępy. Odmiany wczesne i japońskie zbiera się w miarę dorastania korzeni. Można je przechowywać przez dwa, trzy tygodnie.

Połączenie uprawy rzodkiewki z warzywami korzeniowymi (marchew, pietruszka) to doskonałe rozwiązanie. Rzodkiewka kiełkuje bardzo szybko - w ciągu tygodnia od wysiewu nasion. Stąd też warto wysiewać ją w jednym rzędzie z warzywami, które wschodzą powoli np. marchew, pietruszka, pasternak czy por. Szybko kiełkująca rzodkiewka wskaże przebieg rzędów co ułatwia usuwanie chwastów z międzyrzędzi. Ponadto rzodkiewkę zbierzemy zanim inne warzywa się rozrosną. Dzięki temu optymalnie wykorzystamy powierzchnię grządki.

Rzodkiewka to gatunek, który stanowi dobre sąsiedztwo dla większości warzyw. Jednak należy unikać połączenia upraw rzodkiewki z pomidorami. Warzywa należące do rodziny kapustnych (głównie rzodkiewka i kapusta biała) opóźniają kwitnienie pomidorów oraz dojrzewanie owoców.