Czym wyróżniają się karczochy i kardy?

Karczoch (Cynara scolymus) i kard (Cynara cardunculus), zwany także karczochem hiszpańskim, pochodzą z rejonu Morza Śródziemnego, a ich łacińskie nazwy wskazują na bliskie pokrewieństwo botaniczne. Są bylinami dość wrażliwymi na mrozy i nasze zimy na ogół są dla nich zabójcze. Zaliczane są do rodziny astrowatych (Asteraceae), tej samej, do której należy sałata. Oba gatunki były dobrze znane w starożytnym Egipcjanom, Grekom i Rzymianom.

Rośliny wytwarzają silny i głęboki system korzeniowy. Nad powierzchnią ziemi wyrasta rozeta potężnych liści długości przekraczającej często 1 m. Jedna roślina zajmuje więc dość sporą powierzchnię, co należy uwzględnić planując uprawę. Liście mają charakterystyczną szarozieloną barwę, są głęboko wcinane, od spodu wełnisto owłosione i posiadają dość szeroki, mięsisty ogonek. Równie imponujące są, wyrastające z centrum rozety, pędy kwiatostanowe osiągają wysokość nawet 2 m. Na ich wierzchołku tworzą się kwiatostany (koszyczki), wypełnione rurkowatymi kwiatami barwy purpurowej, niebieskiej lub fioletowej. Wydzielają one charakterystyczny, miodowy zapach wabiący wiele owadów.

Karczochy i kardy zawierają cenne składniki odżywcze, takie jak: białko, prowitaminę A, witaminę B, wapń, żelazo. Poprawiają funkcjonowanie żołądka, wątroby i woreczka żółciowego poprzez wspomaganie procesów trawiennych i odtruwanie organizmu. Swój specyficzny, lekko cierpki smak zawdzięczają substancji nazywanej cynaryną, która występuje przede wszystkim w liściach i korzeniach.

W początkowym okresie rozwoju rośliny obu gatunków są dość podobne. Różnią się przede wszystkim częścią jadalną. U karczochów jest nią pokaźnych rozmiarów koszyczek kwiatostanowy, a ściślej – jego mięsiste dno i dolna część łusek okrywowych. Koszyczki nadają się do zbioru, gdy są w pełni rozwinięte, ale jeszcze całkowicie zamknięte. Należy je zbierać dość ostrożnie, gdy na zakończeniach listków okryw znajdują się krótkie, ostre kolce. W celu uzyskania dorodnych koszyczków można zredukować liczbę kwiatostanów do kilku (4-5) sztuk na jednej roślinie. Zbędne kwiatostany należy usuwać zaraz, gdy tylko się pojawią. Po zbiorze koszyczki należy jak najszybciej zagospodarować. Maksymalnie można je przetrzymać do 10 dni w woreczkach foliowych pod warunkiem jak najszybszego schłodzenia tuz po zbiorze.

Karczochy są spożywane najczęściej po ugotowaniu w osolonej wodzie (około 30 minut) i serwowane jako wykwintna przystawka przed posiłkiem. Można też spożywać w całości małe główki młodych karczochów (nie trzeba wówczas usuwać kwiatów rurkowych i zewnętrznych łusek co jest konieczne, gdy przyrządzamy główki dużych rozmiarów). Małe karczochy, pokrojone w ćwiartki lub w ósemki, marynowane w oleju świetnie nadają się na przystawki.

Częścią jadalną kadrów są okazałe, mięsiste ogonki liściowe, których szerokość u podstawy może osiągać nawet 10 m. Podobnie jak ogonki selerów naciowych, można je spożywać na surowo lub po ugotowaniu. Liście i ogonki zawierają dość sporo substancji gorzkich i by się ich pozbyć, ogonki należy wybielić przez pozbawienie ich dostępu światła. W tym celu w sierpniu należy związać razem wszystkie liście, a ogonki liściowe owinąć szczelnie czarną folią lub papierem. Po 3-5 tygodniach (lub później w przypadku chłodnej pogody) wycina się wybielone ogonki. Następnie trzeba je umyć i pokroić na kawałki długości 8-10 cm.

Kardy gotowane tylko w osolonej wodzie przybierają mało apetyczny, szarozielony kolor. Aby temu zapobiec, należy dodać do wrzącej wody trochę kwasku cytrynowego i mąki. Przed i po ugotowaniu trzeba je oczyścić z włókien i drobnych kolców. Gotuje się je przykryte do czasu, aż staną się miękkie. Wtedy należy je odcedzić i kilkakrotnie przelać zimną wodą. Można gotować je bez mąki, tylko we wrzątku z dodatkiem kwasku i soli. Ugotowane kardy po wyłożeniu na półmisek i posypaniu prażoną tartą bułką i koperkiem, są dodatkiem do innych potraw.

Do przygotowania surówki z kardów potrzeba około 0,5 kg świeżych, wybielonych ogonków karda, 2 jabłka, 2 pomidory, pół szklanki śmietany, natkę pietruszki, sól, cukier i sok z cytryny. Umyte ogonki obrać ze skórki, pokroić w poprzek w plastry i skropić sokiem z cytryny, by nie zrobiły się czarne. Jabłka starte na tarce jarzynowej, pomidory pokrojone w kostkę, śmietanę, natkę wymieszać z kardami. Doprawić do smaku.

Imponująca rozeta liści sprawia, że karczochy i kardy z powodzeniem mogą być uznane za interesujące rośliny ozdobne, które szczególnie malowniczy wygląd uzyskują, jeśli pozwolimy im na całkowite rozwinięcie kwiatostanów. U kardów na szczycie pędów pojawiają się koszyczki kwiatostanowe średnicy 5-8 cm, które w odróżnieniu od karczochów nie są jadalne. Widok roślin w pełni kwitnienia sprawia duże wrażenie, zwłaszcza gdy są odpowiednio wyeksponowane, na przykład na trawniku lub przy wejściu do altany. Koszyczki można także zasuszyć – ściąć je tuż przed ukazaniem się kwiatów rurkowatych. Zebrane zbyt późno, rozsypują się podczas suszenia.

Uprawa karczochów i kardów jest bardzo podobna. Optymalna temperatura wzrostu tych roślin wynosi 20-25°C. Młode rośliny są wrażliwe na przymrozki, a karpy korzeniowe choć wytrzymują kilkunastostopniowe mrozy, to w Polsce na ogół przemarzają podczas zimy. Karczochy i kardy, lubią ciepłe, żyzne i głęboko uprawiane gleby o dużej zawartości próchnicy i odczynie od lekko kwaśnego do obojętnego.

Karczochy i kardy dobrze reagują na nawożenie organiczne i nawadnianie. W dołki pod wsadzane rośliny zaleca się dawać przefermentowany obornik lub kompost. Z uwagi, iż posiada bardzo silnie rozwinięty system korzeniowy, potrafi zdobywać wodę z głębszych warstw gleby oraz może dobrze wykorzystać nawozy mineralne. Cenne makro- i mikroelementy warto dostarczyć poprzez zastosowanie nawozów wieloskładnikowych, np. Nawóz granulowany do warzyw Target. Zwykle w ciągu sezonu wystarczają dwie dawki nawozu.

Spulchnianie gleby w uprawie karczochów i kardów korzystnie wpływa na plony. Pierwsze wzruszanie gleby wykonuje się krótko po posadzeniu rozsady. Wówczas spulchnimy glebę udeptaną podczas wysadzania roślin. Następne wzruszanie wykonuje się w celu zniszczenia wyrastających chwastów. Niepożądane rośliny stanowią problem, zwłaszcza w początkowym okresie uprawy. Należy wiec regularnie usuwać chwasty, wyrywając je ręcznie bądź za pomocą motyczki czy pazurków. Aby nie uszkadzać korzeni, glebę należy wzruszać na głębokość nie większą niż 2-3cm. Karczochy i kardy z czasem same hamują wzrost chwastów poprzez cieniowanie i przygniatanie ich masą liści.

W ciepłych rejonach Europy karczochy i kadry uprawiane są w cyklu wieloletnim, a rośliny są rozmnażane przez odrosty korzeniowe. W naszym klimacie najlepiej jest je uprawiać jako rośliny roczne, z rozsady. Nasiona wysiewamy od połowy lutego do początku marca do małych doniczek lub do skrzynek wysiewnych. Siewki po ukazaniu się pierwszego liścia, należy przepikować do doniczek o średnicy 8-10 cm. W temperaturze 20-25°C wschody pojawiają się po upływie około 2 tygodni.

Na powodzenie w produkcji rozsady duży wpływ ma właściwe przygotowanie podłoża. Powinno ono być bogate w składniki pokarmowe oraz  posiadać odpowiednie stosunki powietrzno-wodne. Nie można także zapomnieć o odpowiednim odczynie, który powinien być zbliżony do obojętnego. Ponadto podłoże do produkcji rozsady musi być wolne od wszelkiego rodzaju patogenów i szkodników. Do przygotowania podłoża można wykorzystać takie  składniki jak: piasek, obornik, torf ogrodniczy, glina oraz ziemie pochodzące z przekompostowania resztek roślinnych. W uprawie roślin z rozsady zastosowanie ma także ziemia inspektowa, która jest mieszanką tradycyjnej ziemi polowej z przekompostowanym obornikiem. Dodanie niewielkiej ilości piasku, żwiru czy torfu sprawi, że uzyskamy luźniejszą strukturę podłoża oraz zapewnimy właściwe stosunki powietrzno-wodne. Na rynku dostępne są także gotowe podłoża do wysiewu nasion i produkcji rozsady. Na szczególną uwagę zasługuje gotowe podłoże Target przeznaczone do siewu.

Młode rośliny mają niewielkie wymagania pokarmowe, jednak aby zapewnić zdrowy wzrost należy dostarczyć odpowiednie składniki.  W trakcie wzrostu rozsady stosuje się ich dokarmianie w formie płynnej. Rozsadę karczochów i kardów należy dwukrotnie zasilić 0,1% wieloskładnikowym nawozem mineralnym, np. Nawóz płynny Target Dom i Ogród. Zwracamy także uwagę, aby dokarmianie nie było zbyt częste, gdyż nadmiar składników pokarmowych może okazać się dla młodych roślin bardziej szkodliwy niż ich niedobór.

Hartowanie polega na stopniowym przyzwyczajaniu się młodych roślin do niższych temperatur i wiatru. Procesowi należy poddać rośliny, które uprzednio znajdowały się w pomieszczeniach, szklarniach i pod osłonami. Hartowanie trwa zwykle od 10 do 14 dni. Polega ono na coraz dłuższym wietrzeniu inspektów czy szklarni z roślinami, najpierw w ciągu dnia, a z czasem także nocą. Rośliny, które nie zostaną przyzwyczajone do niższych temperatur a zostaną wysadzone na miejsce stałe często mają zahamowany wzrost, a w niesprzyjających warunkach nawet zamierają. Dobrze zahartowane rośliny karczochów i kardów wysadzamy w rozstawie 1 x 1 m w drugiej połowie maja, gdy minie już obawa wystąpienia przymrozków.