Paprocie ogrodowe – jak uprawiać

Paprocie to ogromna grupa roślin, jedna z liczniejszych i najstarszych na świecie. Królowały, obok skrzypów i widłaków, w epoce karbonu (ponad 300 mln lat temu). Gdy na Ziemi zmienił się klimat, większość z nich wymarła. Mimo to botanicy szacują, że obecnie jest ich wciąż ponad 10.000 gatunków i najprawdopodobniej nie wszystkie zostały jeszcze odkryte. Do uprawy w polskich ogrodach nadaje się kilkadziesiąt z nich, które są najbardziej odporne na mróz.

Wszystkie paprocie ogrodowe są ozdobne z liści, które zwykle zamierają na zimę (zimują organy podziemne). Tylko nieliczne z nich, jak podrzeń żebrowiec, są zimotrwałe. Najczęściej liście paproci są długie i pierzaste, ale zdarzają się gatunki z liśćmi przypominającymi np. języki (języcznik zwyczajny), wachlarze (adiantum stopowate) czy koniczynę (marsylia czterolistna). Zwykle ulistnienie paproci jest zielone – jaśniejsze wiosną i ciemniejsze jesienią. Niektóre paprocie ogrodowe są bardziej kolorowe. Pod tym względem wyróżnia się zwłaszcza wietlica japońska – jej zielone liście są cieniowane purpurą i srebrem. Purpurowe zabarwienie (wiosną) ma też odmiana Purpurascens długosza królewskiego.

Większość paproci rośnie w lasach, puszczach i dżunglach w Europie, Azji, Amerykach, Australii, Afryce. W naturalnych warunkach paprocie występują także w Polsce. Spotkać je można nie tylko w lasach oraz zagajnikach liściastych i mieszanych, ale także nad jeziorami, rzekami, na podmokłych łąkach. Niektóre z nich są pospolite, jak narecznica samcza, a inne, jak długosz królewski czy marsylia czterolistna, bardzo rzadkie. Wiele z nich jest pod ochroną. Paproci nie wolno pozyskiwać z naturalnych siedlisk. Sadzonki można kupić w sklepach ogrodniczych. Bardzo często szlachetne odmiany rzadkich paproci mają kolorystykę niespotykaną w naturze. W przypadku długosza królewskiego (to wyjątkowo okazała paproć) odmiany hodowlane mogą osiągać mniejsze wymiary niż dziko rosnące, co ułatwia ich uprawę w małych ogrodach.

Paprocie to rośliny drugiego planu w ogrodzie, świetne do sadzenia w zacienionych miejscach. Tworzą zielone tło od wiosny do jesieni. Ich liczne liście, często pierzaste, sprawiają, że kompozycje ogrodowe zyskują elegancką fakturę. Wprowadzają też element dynamiki do ogrodowych kompozycji, gdy kołyszą się na wietrze. Szybko zasłaniają puste miejsca tam, gdzie promienie słońca nie docierają. Jeśli z powodu zbyt dużego cienia w jakimś zakątku ogrodu nic nie chce rosnąć, warto posadzić tam właśnie paprocie. Nie potrzebują specjalnej pielęgnacji.

Liście paproci wykorzystywane są we florystyce. Po kilka ich sztuk dodaje się do bukietów, wiązanek i innych kompozycji kwiatowych. Dodają im lekkości, finezji, są eleganckim tłem dla kolorowych płatków kwiatów.

Przeczytaj także: Jak dobierać rośliny do ogrodu

Wszystkie paprocie lubią zacienione stanowiska. Doskonale rosną wśród krzewów i pod wysokimi drzewami (zwłaszcza liściastymi), od strony północnej domów, altan, murów. Tylko nieliczne tolerują silne nasłonecznienie (wśród nich jest zanokcica skalna).

Niskie paprocie, np. adiantum stopowate czy wietlica japońska (lubią towarzystwo np. begonii), to wspaniałe rośliny do sadzenia na niskich, cienistych rabatach kwiatowych, przy ścieżkach i ławkach. Wysokie paprocie, m.in. narecznicza samcza, wspaniale wyglądają przy rzeźbach, fontannach czy stawach i strumieniach. Na skalniaku warto mieć takie piękności jak cienistka Roberta, języcznik zwyczajny czy zanokcica skalna. W zwartych skupiskach nie da się utrzymać orlica pospolita – to paproć do ogrodów typu leśnego, która dobrze znosi suche stanowiska.

Niektóre paprocie są roślinami wodnymi. Uprawiać je można w stawie lub oczku wodnym. Należą do nich marsylia czterolistna i salwinia pływająca (oba gatunki są pod ochroną i nie można ich pozyskiwać z naturalnych siedlisk).

Większość paproci najlepiej rośnie w wilgotnej ziemi. Nie jest to jednak reguła. Suche podłoże odpowiada np. orlicy pospolitej. Paprociom wodnym zaś wilgotna ziemia nie wystarczy, gdyż albo potrzebują zalewania wodą od czasu do czasu, albo pływają w wodzie (nadają się do ogrodów z oczkami wodnymi i stawami).

Paprocie wymagają podłoża próchniczego – w zwykłej ziemi ogrodowej rosną słabo i zwykle zamierają. Stanowisko przed sadzeniem warto wzbogacić takimi naturalnymi materiałami jak kompost (najlepiej przygotowany z dodatkiem liści, kory i zrębków), kora, Torf ogrodniczy kwaśny (pod gatunki kwaśnolubne), Torf ogrodniczy odkwaszony (pod gatunki preferujące glebę lekko kwaśną).

Użyć też można gotowego podłoża, którym obsypuje się korzenie paproci podczas sadzenia. Odpowiedni skład ma np. Ziemia do roślin zielonych. To mieszanka torfu niskiego (60%) i wysokiego (40%), której odczyn wynosi pH 5,2-5,8. W kolejnych latach uprawy młode paprocie należy ściółkować naturalnymi materiałami, jak kora, zrębki, torf. Wyjątki: paprocie wodne oraz paprocie, które mają zapewnioną naturalną ściółkę (np. z liści własnych i opadłych jesienią z krzewów oraz drzew).

Wybierając paprocie do ogrodu należy zwracać uwagę na ich wymagania co do odczynu ziemi. Większość dobrze rośnie w przeciętnej ziemi ogrodowej (z dodatkiem próchnicy). Niektóre gatunki jednak preferują kwaśny odczyn, a inne – zasadowy (alkaliczny). Paprocie kwaśnolubne można zestawiać w kompozycjach np. z azaliami i różanecznikami. Paprocie zasadolubne zaś są świetne na skalniaki oraz alpinaria. Odczyn ziemi łatwo sprawdzić we własnym zakresie, bez oddawania jej próbek do laboratorium. Służy do tego Zestaw do badania pH gleby. Wynik otrzymuje się po około 30 sekundach.

Przeczytaj także: Badanie odczynu gleby – 4 sposoby

Zdecydowana większość paproci to rośliny wilgociolubne. Preferują wilgotne podłoże, ale jednocześnie przepuszczalne. Podlewania co kilka lub kilkanaście najczęściej potrzebują od końca czerwca, gdy w podłożu kończy się zapas wody z wiosennych roztopów, a jednocześnie nie pada deszcz. Łatwo poznać, że paprociom brakuje wody. Ich liście wtedy tracą wigor, schną, a nawet pokładają się na ziemi. Wyjątków wśród paproci, które potrafią przetrwać długotrwałą suszę bez podlewania, jest mało. To np. orlica pospolita (uprawiana w ogrodach typu leśnego).

Paprocie można podlewać wodę z kranu, studni czy stawu. Odpowiednia jest też deszczówka, zwłaszcza do paproci kwaśnolubnych.

Paprocie ogrodowe zasila się od maja do połowy lipca, nie częściej niż raz w miesiącu. Odpowiedni dla nich jest np. Nawóz do paproci Burza Liści. Bardzo ważnym elementem nawożenia jest ściółkowanie naturalnym materiałami, jak kora, kompost czy torf. Ściółka chroni ziemię, w której rosną paprocie, przed nadmiernym nagrzewaniem (latem), przemarzaniem (zimą) oraz zbyt szybkim wysychaniem (cały rok). Po pewnym czasie rozkłada się i zamienia w próchnicę, dzięki której paprocie rosną bujnie i zdrowo. Próchnica m.in. zatrzymuje w podłożu wodę oraz składniki pokarmowe.

Nie jest konieczne nawożenie paproci w ogrodach w stylu naturalnym, angielskim czy leśnym, w których nie grabi się jesiennych liści. Można je ewentualnie zasilać rzadziej, np. raz w sezonie. Wcale nie nawozi się paproci wodnych. Czerpią one składniki pokarmowe z wody i bagnistego podłoża. W ich przypadku nawóz mógłby zaburzyć równowagę biologiczną w stawie lub oczku wodnym.

Przeczytaj także: Ściółki naturalne – z czego zrobić

Paprocie nie kwitną i nie zawiązują nasion. Rozmnażają się dzięki zarodnikom, które tworzą się najczęściej na spodnich częściach liści. Z zarodników – w uprawie amatorskiej – bardzo trudno rozmnożyć paprocie. Zdarza się jednak często, że paprocie same się z nich rozsiewają, jeżeli warunki w ogrodzie są dla nich odpowiednie.

Popularnym sposobem rozmnażania paproci jest dzielenie starych, rozrośniętych kęp. Najlepszy termin to przełom marca i kwietnia, gdy nie ma jeszcze pióropuszy liści. Kępy paproci można dzielić i przesadzać nawet jeszcze w maju lecz wtedy łatwo uszkodzić delikatne liście. Przez cały sezon – od wiosny do jesieni – można sadzić paprocie kupione w doniczkach w sklepach ogrodniczych. Trzeba pamiętać, by nie sadzić paproci zbyt głęboko - tzw. serce, czyli miejsce, z którego wyrastają liście, powinno się znajdować tuż nad powierzchnią ziemi. Po sadzeniu trzeba zadbać o systematyczne podlewanie młodych sadzonek oraz wykonanie ściółki, np. z kory.

Gatunków roślin zaliczanych do paproci jest bardzo dużo i nie wszystkie są mrozoodporne. Do uprawy w polskich ogrodach nadają się tylko odporne na niską temperaturę, np. szlachetne odmiany gatunków rosnących w Polsce. W praktyce odporne na mróz gatunki paproci sprzedają sklepy ogrodnicze, a nieodporne - kwiaciarnie. Warto wiedzieć, że nawet mrozoodporne paprocie zimują słabo, jeżeli nie mają ściółki. Paprociom mróz zwykle zagraża pośrednio, a nie bezpośrednio. Podczas mrozu, gdy nie ma śniegu, występuje tzw. susza zimowa. Paprocie giną z braku wody.

Wiele gatunków paproci – nieodpornych na mróz – można uprawiać w mieszkaniach. To m.in. nefrolepis. Ta popularna paproć nie nadaje się do uprawy w gruncie, ale można ją sadzić w donicach i wynosić na lato np. na zacienione balkony i tarasy.

Liście prawie wszystkich paproci ogrodowych zamierają na zimę. Wyjątkiem jest np. podrzeń żebrowiec. Zaschniętych liści nie należy obcinać podczas jesiennych porządków w ogrodzie. Tworzą one rodzaj naturalnej ściółki, która chroni paprocie w czasie zimy. Jeżeli jest możliwość, warto pozostawić zaschnięte liście także wiosną. Szybko się rozkładają i zamieniają w życiodajną próchnicę, dzięki której paprocie rosną lepiej.

W czasie sezonu wegetacyjnego można ścinać pojedyncze liście paproci jako dodatek do bukietów i innych kompozycji kwiatowych.