Piędzik przedzimek – jak skutecznie zwalczać w ogrodzie

Piędzik przedzimek (Operophtera brumata) to owad zaliczany do motyli nocnych. Jest szkodnikiem w ogrodach, parkach, sadach, jagodnikach, lasach. Jego nazwa – piędzik – nawiązuje do dawnej miary długości, czyli piędzi. Gąsienice piędzika poruszają się bowiem tak, jakby mierzyły powierzchnie. Druga część nazwy – przedzimek – jest równie trafna, gdyż piędziki przedzimki rozmnażają się przed zimą. Postacie dorosłe spotykane są tylko na przełomie jesieni i zimy! Dlatego popularna nazwa piędzika przedzimka to ćma zimowa.

Piędzik przedzimek jest gatunkiem wysoce polifagicznym (wielożernym). Jego gąsienice zjadają wiele roślin uprawnych oraz dzikich. Często żeruje na drzewach owocowych, jak brzoskwinia, grusza, jabłoń, morela, pigwa, śliwa, wiśnia, a także krzewach owocowych, np. na borówce, malinie i porzeczce. Z roślin ozdobnych niszczy m.in. brzozę, buk, czeremchę, dąb, grab, jesion, kasztanowiec, klon, modrzew, różę, topolę, wiąz, wierzbę, a nawet wrzos.

Aby skutecznie zwalczać piędzika przedzimka, trzeba poznać jego tryb życia. Postacie dorosłe wyglądają zupełnie inaczej. Samiec to mały, nocny motyl (ćma), którego skrzydła mają rozpiętość około 2,5 cm. Jest szarobrązowy, z ciemniejszymi, falistymi liniami poprzecznymi. Samice są ciemnobrązowe z szarożółtymi cętkami; ich skrzydła to kikuty (o długości około 5 mm), nieprzystosowane do latania. Mają charakterystyczny, duży odwłok. Naukowcy zaobserwowali, że im jest on większy, tym więcej jaj znoszą. Ze względu na to, że samice nie mogą latać, nie przemieszczają się dalej niż – dosłownie – kilka metrów. Jaja znoszą zwykle na drzewie lub krzewie, na którym się wylęgły i żerowały.

Gody piędzików przedzimków odbywają się od połowy października do końca grudnia. W ciepłe dni, gdy temperatura wynosi od 10°C, samice (nie potrafią latać) wchodzą na drzewa i krzewy na wysokość 1-2 metrów. Wydzielają przy tym feromony wabiące samce (przyfruwają do nich). Po godach samce giną, a zapłodnione samice wspinają się wyżej na rośliny i składają po 100-350 jaj. Wybierają spękania kory, w pobliżu pąków liściowych. Jaja są owalne, najpierw żółtozielone, a następnie pomarańczowoczerwone.

Gąsienice wylęgają się na przełomie marca i kwietnia, żerują do końca maja lub początku czerwca. Najpierw zjadają pąki liściowe, a następnie liście. Młode gąsienice wytwarzają oprzęd przypominający pajęcze nitki. Gdy wieje wiatr, podróżują na nich nawet na duże odległości. To dlatego piędziki przedzimki tak łatwo zasiedlają nowe tereny, mimo iż ich samice nie latają.

Starsze gąsienice osiągają około 2,5 cm długości, są jasnozielone, z trzema poziomymi paskami. Mają trzy pary nóg tułowiowych i dwie odwłokowych. Charakterystycznie się poruszają: środkową część ciała wyginają do góry w kształcie litery U tak, jakby mierzyły powierzchnię, a następnie się wyprostowują, jak przewrócona litera I.

Gąsienice są żarłoczne, często zjadają nawet wszystkie liście na krzewach i drzewach. Mogą też uszkadzać kwiaty oraz owoce, zwłaszcza jabłka, wisienki i gruszki. Na przełomie maja i czerwca gąsienice schodzą - przy pomocy jedwabistej nici - do gleby, w której się przepoczwarczają na głębokości 8-10 cm. Poczwarka jest brązowa, o długości 7–8 mm. Od połowy października do grudnia z poczwarek wychodzą samice i wylatują samce. Cykl rozwojowy piędzika przedzimka znowu się powtarza. Jeśli się go nie przerwie, w ogrodzie jest inwazja gąsienic tego szkodnika.

Przeczytaj także: Opryski drzew owocowych na wiosnę

To prosty i skuteczny sposób, by zlikwidować samice piędzików przedzimków. Opaski lepowe zakłada się na pnie drzew w pierwszej połowie października i nie zdejmuje wcześniej niż w grudniu. To właśnie w tym okresie - po przepoczwarzeniu - samice wychodzą z gleby. Następnie wędrują po pniach (nie potrafią latać), wydzielając feromony, w poszukiwaniu partnerów. Po godach, które odbywają się zwykle na wysokości 1-2 m, samice wchodzą wyżej na drzewa lub krzewy, aby złożyć jaja. Dlatego klejące opaski na ich drodze to pułapki - przyklejają się do nich i giną.

Wygodna w użyciu jest Kleista taśma do drzew, której obie strony pokryte są nieschnącym klejem. Ogranicza liczebność piędzika przedzimka oraz innych szkodników, jak mszyce, mrówki, piędzik siewierak czy zimowek ogołotniak.

Przeczytaj także: Pułapki na szkodniki – proste i skuteczne

Piędzik przedzimek, jeśli rozmnoży się nadmiernie w ogrodzie, sadzie czy jagodniku, może zjeść na drzewach lub krzewach tak dużo liści, że wyglądają jak szkielety. Takie rośliny praktycznie nie kwitną, nie owocują, są słabe, porażają je choroby i uszkadza mróz. Aby zapobiec inwazji, trzeba prowadzić lustrację występowania piędzika przedzimka. Jeśli w ogrodzie są włączane wieczorem lampy, warto zwrócić uwagę, czy od października do grudnia do światła przylatują ćmy. Jest duże prawdopodobieństwo, że wśród nich są samce piędzików przedzimków. To sygnał, że na pnie drzew należy założyć opaski lepowe, aby zapobiec złożeniu na nich jaj przez samice.

Zimą trzeba od czasu do czasu przeglądać pędy drzew i krzewów, czy nie zimują na nich szkodniki. Oprócz piędzików przedzimków, mogą to być również m.in. mszyce, przędziorki, miodówki, tarczniki, miseczniki, zwójkówki. Nie wszystkie ludzkie oka jest w stanie dostrzec. Dlatego w każdym ogrodzie przydadzą się pomocnicy, czyli ptaki.

Przeczytaj także: Jakie błędy popełniają ogrodnicy

Jaja, gąsienice i postacie dorosłe piędzików przedzimków chętnie zjadają ptaki. Zwłaszcza sikorki potrafią dokładnie spenetrować załamania kory, w których zimują jaja, a wiosną dostrzec i zjeść nawet najmniejsze gąsienice. Przy okazji sikory polują na inne gatunki szkodników.

Aby stworzyć sikorom dogodne warunki do rozmnażania, należy wieszać dla nich budki lęgowe. Zimą do ogrodu zwabiają je karmniki z pokarmem takim jak np. słonecznik, kule tłuszczowe i niesolona słonina. Przy okazji lustrują załamania kory i pąki, wydziobując z nich szkodniki.

Oprócz ptaków, na piędziki polują też owady drapieżne. Przykładowo, gąsienice (różnych gatunków) łapie i zanosi jako pokarm dla swoich larw, kopułka wysmukła. To dość częsta lokatorka domków dla owadów, które, podobnie jak budki dla ptaków, warto mieć w każdym ogrodzie. Ekohotele, oprócz owadów drapieżnych, chętnie zamieszkują je także owady zapylające kwiaty, m.in. pszczoły samotnice.

Przeczytaj także: Domki dla owadów – dlaczego warto mieć w ogrodzie

Gąsienice motyli, w tym piędzików przedzimków, giną, jeśli do ich układu pokarmowego trafi bakteria Bacillus thuringiensis, występująca w naturalnym środowisku. Dlatego wykorzystywana jest w preparatach mikrobiologicznych do zwalczania gąsienic.

Pożyteczne szczepy tej bakterii zawiera np. Lepinox Plus. Wytwarzają one krystaliczne białka, które aktywowane są w przewodzie pokarmowym gąsienic. Zainfekowane gąsienice, zaraz po zjedzeniu bakterii, przestają żerować i giną w ciągu 72 godzin. Potem kurczą się i czarnieją. Środek stosuje się w formie oprysku; ma krótki okres karencji i jest biodegradowalny. Opryski należy wykonywać poza okresami aktywności pszczół. Zabieg ten ogranicza równocześnie występowanie gąsienic innych gatunków motyli, np. zwójek. 

Przeczytaj także: Jak wykonywać opryski, aby chronić owady pożyteczne

Na przedwiośniu i wczesną wiosną zastosować można oprysk preparatem olejowym na piędziki przedzimki oraz inne szkodniki, jak mszyce, przędziorki, miseczniki. Taki środek jest nietoksyczny. Eliminuje szkodniki mechanicznie, poprzez oblepienie. W efekcie ich rozwój, oddychanie i odżywianie są utrudnione, co sprawia, że gorzej się rozmnażają, są słabsze i często giną.

Preparatami na bazie oleju, uzyskanego z lnicznika siewnego (olej rydzowy), są Emulpar Spray oraz Emulpar 940 EC. Można je stosować zarówno interwencyjnie, jak i zapobiegawczo. Nie mają okresów karencji oraz prewencji; są nieszkodliwe dla pszczół.

Przeczytaj także: Apteczka ogrodnika – co warto w niej mieć

Zamiast do oprysku używać preparatu chemicznego, do zwalczania gąsienic piędzika przedzimka wybrać można biopestycyd, jak NeemAzal - T/S. To preparat na bazie ekstraktu z drzewa neem (miodli indyjskiej), które często sadzone jest na półpustynnych terenach ze względu na bardzo dużą odporność na suszę i wysoką temperaturę. Nadaje się do stosowania w uprawach ekologicznych.

Zwalcza gąsienice, a także np. ziemiórki, mączliki, stonkę ziemniaczaną, mszyce, gąsienice, chrząszcze, miodówki. Ma krótki okres karencji, np. w przypadku jabłoni to 7 dni. Nie wykazuje ostrej toksyczności wobec pszczół, trzmieli i wielu innych pożytecznych organizmów. Jednak najlepiej stosować preparat poza okresami aktywności owadów.

Przeczytaj także: Opryski drzew owocowych na jesień oraz 10 przykazań korzystania ze środków ochrony roślin