Kowal bezskrzydły - nieszkodliwy mieszkaniec ogrodu

Kowal bezskrzydły (Pyrrhocoris apterus) znany jest też jako kowal dwuplamek. To pospolity gatunek pluskwiaka z rodziny kowalowatych. Ma wiele popularnych nazw nawiązujących do jego trybu życia, jak grabarz, cmentarnik, trumniok (często jest spotykany na cmentarzach) oraz drogowiec (czasem zasiedla pobocza ulic i chodników). Istnieją też popularne nazwy związane z jego czarno-czerwonym ubarwieniem, np. krwiak (zwraca uwagę intensywny czerwony kolor tego owada), żołnierz (kojarzy się z barwnymi mundurami żołnierzy sprzed kilku wieków) czy tramwajarz (dawniej tramwaje były czerwone). Ta ostania nazwa ma też nawiązywać do sposobu łączenia się w pary kowali, jak wagonów tramwajowych (podobnie postępuje wiele innych gatunków owadów).

Kowal bezskrzydły powszechnie występuje na wielu kontynentach, w tym w Europie. Zasiedla ogrody, parki, skwery, chodniki miejskie, pobocza dróg, cmentarze. Łatwo go rozpoznać ze względu na jaskrawe barwy i geometryczny deseń.

Osiąga długość około 1 cm. Jego głowa, czułki, odnóża są czarne. Na górnej powierzchni owalnego, spłaszczonego ciała kowala znajduje się charakterystyczny, jaskrawy, czarno-czerwony wzór z dwoma kołami (młodociane osobniki, niezdolne jeszcze do rozmnażania, ich nie mają).

Kowale bardzo dobrze i szybko biegają. Potrafią wspinać się po pionowych powierzchniach, jak pnie drzew oraz mury. Około 95% osobników nie ma skrzydeł lub są one szczątkowe, przez co bezużyteczne. Nieliczne kowale natura wyposażyła w skrzydła zdolne do lotu – prawdopodobnie to właśnie te egzemplarze przenoszą się na nowe terytoria i je zasiedlają. Zagadką jest, w jaki sposób pokonują morza. Według niektórych źródeł kowale przybyły do Europy w ostatnich latach XIX wieku z Ameryki Północnej. Jednak ten pogląd obala kolorowa rycina tego owada zamieszczona w polskiej książce „Owady - atlasik kieszonkowy” z 1901 roku, wydana przez Michała Arcta. Potwierdza, że w tym okresie kowal bezskrzydły był dobrze znany w Polsce.

Przeczytaj także: Apteczka ogrodnika – co warto w niej mieć

Kowal bezskrzydły najchętniej zasiedla nasłonecznione stanowiska, w pobliżu których znajdują się dogodne dla niego kryjówki. To mogą być np. szpary w ogrodzeniu, murze, nagrobku, między płytami chodnikowymi i krawężnikami, stertami kamieni, a także kora w dolnych partiach pni drzew (zwłaszcza akacji i lip). Żyje w licznych koloniach, często liczących setki osobników. Preferuje aktywność na powierzchni ziemi. Na rośliny, ogrodzenia czy mury wchodzi dość rzadko i tylko w poszukiwaniu pokarmu. Czasem można go dostrzec np. na malwach lub hibiskusach (ketmiach). Kowala bezskrzydłego łatwo zauważyć ze względu na jaskrawe kolory. To jednak owad płochliwy. W razie zagrożenia bardzo szybko ucieka do kryjówki.

Dobrze zimuje w polskim klimacie. Wychodzi z zimowiska już w marcu i kończy sezon jesienią, najczęściej w październiku.

Przeczytaj także: Muszki owocówki – 5 sposobów zwalczania

To owad wszystkożerny. Jego smakołykiem są opadłe, świeże owoce lipy i akacji – dlatego bardzo często spotkać go można właśnie pod tymi drzewami. Czasem żeruje także na roślinach z rodziny ślazowatych, jak malwa i hibiskus (ketmia) – wysysa sok z liści. Jednak większość pożywienia kowala bezskrzydłego to resztki organiczne, co sprawia, że odgrywa bardzo ważną rolę w ekosystemie. To owad „sprzątający” swoje otoczenie. Zjada padłe drobne zwierzęta (nierzadko rozdeptane na chodnikach przez ludzi czy rozjechane na drogach przez samochody), jak chrząszcze, ślimaki, gąsienice. Nie gardzi jajami innych owadów oraz nieżywymi osobnikami własnego gatunku i dżdżownicami. Smakują mu również opadłe, rozkładające się owoce oraz inne resztki organiczne.

Jeśli kowalowi brakuje pożywienia, zapada w stan znany jako diapauza. W tym czasie jego funkcje życiowe ulegają spowolnieniu. Dzięki temu ma mniejsze zapotrzebowanie na energię, co zwiększa jego szanse na przeżycie.

Przeczytaj także: Jak pozbyć się kuny – 5 sposobów

Gody kowala bezskrzydłego odbywają się w kwietniu i maju. Samice składają jaja w grupach po kilkadziesiąt sztuk. Na gniazdo wybierają zakamarki w szczelinach kory, pod kamieniami, liśćmi, płytami chodnikowymi, ziemnych norkach. W klimacie umiarkowanym sezon lęgowy zwykle jest tylko jeden (młode wylęgają się w czerwcu). W cieplejszych rejonach samice składają jaja dwa razy – także w drugiej połowie lata (młode pojawiają się w sierpniu). Larwy przechodzą kilka stadiów, zanim staną się dorosłe. Zimują tylko osobniki dorosłe. W następnym roku aktywność zaczynają już w marcu. Żyją do dwóch lat.

Przeczytaj także: Norniki w ogrodzie – 5 sposobów zwalczania

Zwalczanie kowali bezskrzydłych nie jest konieczne. Nie są szkodnikami, a nawet uważa się je za pożyteczne owady, gdyż sprzątają ogród z resztek organicznych, biorąc udział w rozkładzie materii. Nie są też groźne ani agresywne w stosunku do ludzi lub domowych zwierzaków. Nie gryzą, nie przenoszą chorób odzwierzęcych, nie niszczą nawierzchni, jak np. mrówki. Mogą czasem nakłuwać liście, by napić się soku, ale nie szkodzą roślinom. Czasem jednak ich obecność, zwłaszcza jeśli rozmnożą się nadmiernie, zakłóca estetykę ogrodu, może irytować czy wzbudzać niepokój.

Pojedyncze egzemplarze, jeśli wejdą np. do domu czy garażu (co zdarza się sporadycznie), można usuwać ręcznie. Owady przenosi się na zewnątrz – odpowiednie lokalizacje to łąka, park, pobocze drogi.

Jeśli kowali w ogrodzie jest dużo, ich populację można zredukować przy pomocy zrębków jodły, najlepiej balsamicznej, lub naturalnego olejku jodłowego. Stosuje się je w okresie dorastania młodego pokolenia kowali, czyli od czerwca do sierpnia, posypując lub opryskując miejsca występowania tych owadów. Znajdujący się w nich juwabion (metylowy ester kwasu todomatuinowego) sprawia, że młode kowale nie przeobrażają się w osobniki dorosłe i nie są zdolne się rozmnażać. Efekt widoczny jest w kolejnym roku, bo nie ma kolejnego pokolenia tych owadów. Jodły wytwarzają juwabion, aby bronić się przed szkodnikami.

Wpływ juwabionu, który znajduje się w jodłach, na kowale bezskrzydłe został odkryty przypadkowo w latach 60. XX wieku. Naukowcy Karel Sláma i Carroll Williams prowadzili badania w laboratoriach czeskim i amerykańskim, wykorzystując te owady. Zauważyli, że w laboratorium czeskim kowale osiągały dojrzałość i mogły się rozmnażać, zaś w amerykańskim – nie. Okazało się, że wpływ na to miał papier, którego używano do ich hodowli. Naukowcy ustalili, że papier amerykański był produkowany m.in. z drewna jodły balsamicznej i zawierał juwabion, a europejski był bez jodły (z innego drewna) i nie zawierał tego związku. Badacze prowadzili eksperymenty z gazetami amerykańskimi „New York Times” i „Boston Globe” (zawierały juwabion hamujący dorastanie kowali) oraz m.in. brytyjskim „The Times” (nie było w nim juwabionu). Przeprowadzili także badania z gazetami wydanymi w Japonii – drukowano je na papierze bez dodatku drewna jodły balsamicznej. Wynik był jak w przypadku gazet europejskich.

Inny sposób pozbycia się kowali to środki owadobójcze, jak np. 4Insect Spray na mrówki, który skutecznie zwalcza również inne owady biegające. Produkt ma formę sprayu gotowego do użycia, nie pozostawia plam na opryskanych powierzchniach. Przeznaczony jest do zwalczania owadów w domu, na tarasie, podjeździe, chodniku, w garażu. Efekt zauważalny jest po 30 minutach; utrzymuje się do 48 godzin.

Naturalnymi wrogami kowali bezskrzydłych są ptaki, jak trznadle i zięby. Trznadle osiągają do około 16 cm długości. Samce wyróżnia głowa i spód ciała w kolorze żółtym. Spotkać go można w ogrodach z drzewami, przy lasach, na cmentarzach. Latem w jego jadłospisie są głównie owady. Zimą chętnie przylatuje do karmników i zjada różne nasiona. Zięby są nieco mniejsze - mają około 15 cm. Rozpoznać je można po białych prążkach na skrzydłach. Chętnie zasiedlają zadrzewione ogrody, są płochliwe. Najłatwiej je zauważyć zimą, gdy żerują pod karmnikiem zbierając rozsypane ziarna.

Inne dzikie zwierzęta rzadko zjadają kowale bezskrzydłe, prawdopodobnie ze względu na ich intensywne czarno-czerwone ubarwienie. Największym zagrożeniem dla nieszkodliwych, choć groźnie wyglądających kowali jest człowiek.

Przeczytaj także: Jak pozbyć się szerszeni – 6 sposobów