Czym jest ogród sensoryczny

Ogrody sensoryczne są świetną formą terapii oraz edukacji, zarówno dla dorosłych, jak i najmłodszych, zdrowych oraz o specjalnych potrzebach. Ten typ ogrodu szczególnie polecany jest m.in. dla dzieci, osób niepełnosprawnych, rekonwalescentów. Spotykane są często w przestrzeni publicznej, jako wydzielone przestrzenie w parkach, arboretach, przy szkołach, przedszkolach, szpitalach. Bardzo często urządzane są także w ogrodach botanicznych, jako projekty przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, zwłaszcza na wózkach, niewidomych i niedowidzących, z demencją, depresją, trudnościami w przystosowaniu do życia. Ogródek sensoryczny można też mieć przy domu czy na działce. W takiej roli doskonale sprawdzają się np. wysoka grządka oraz rabata przy tarasie.

Każdy ogród sensoryczny – bez względu na jego wielkość - projektuje się uwzględniając jeden lub kilka zmysłów: wzroku, słuchu, węchu, dotyku, smaku. Potrzeby osób, które będą z niego korzystały, są bowiem różne. Przykładowo, jeśli mają one problem ze wzrokiem i słuchem, należy postawić akcent na inne zmysły, czyli dotyk, smak, węch.

Elementem, który oddziałuje na wszystkie zmysły, jest ścieżka sensoryczna. Planuje się ją tak, aby spacerując można było podziwiać kolory i kształty, zauważyć piękno liści poruszających się na wietrze, powąchać zioła, dotknąć kwiaty, posłuchać śpiewu ptaków czy skosztować owoców. Trakt można zaznaczyć różnorodnymi materiałami nawierzchni, jak bruk, kora, żwir, szyszki. Jeśli zakątek sensoryczny jest projektowany z myślą o osobach, które nie mogą się przychylać, dobrym rozwiązaniem będzie trakt wśród wysokich grządek. Obok ścieżki warto postawić donice z ziołami, warzywami czy kwiatami, gdyż faktura materiałów, z których są zrobione, jest także atrakcyjna dla wzroku i dotyku. Blisko ścieżki planuje się rośliny oraz elementy dekoracyjne, które mają oddziaływać na zmysły węchu, smaku, dotyku. Dalej można umieścić te, które pobudzają zmysł wzroku.

Przeczytaj także: Jak zaprojektować własny ogród

Za pomocą wzroku widzimy kolory, kształty, ale także ruch. W ogrodzie sensorycznym warto uwzględnić wszystkie te elementy. Bogate bodźce wzrokowe zapewniają intensywne, ciepłe kolory kwiatów, jak czerwony, pomarańczowy, żółty. Gdy priorytetem jest wyciszenie, lepiej postawić na tonację stonowaną, np. biały, brązowy, niebieski. Jeśli pozwala na to metraż, tworzyć można tzw. pokoje ogrodowe w różnych kolorach. Uwzględnia się w nich nie tylko barwy kwiatów, ale także nawierzchni, rzeźb czy małej architektury. Przykładowo, dla wielu osób relaks i wyciszenie kojarzą się z niebieską ławką. Uniwersalną barwą jest zieleń. W ogrodzie sensorycznym sprawdzą się rośliny z liśćmi w różnych jej odcieniach oraz pstrymi, niekoniecznie ozdobne z kwiatów, np. bukszpany, funkie, rojniki.

W ogrodzie sensorycznym warto też sadzić rośliny, których kwiaty kojarzą się z dobrymi wspomnieniami użytkowników dla których są projektowane, np. z dzieciństwa, jak jaśminowiec, kalina, malwa. Z myślą o dzieciach można wprowadzać rośliny występujące w baśniach, np. „O Jasiu i magicznej fasoli”. W ogrodzie sensorycznym nie powinno też zabraknąć roślin rzadziej spotykanych. Dzięki temu jego użytkownicy poznają ich nazwy, wygląd, wymagania.

Zmysł wzroku pobudzają też kształty: kwiatów, liści, rzeźb, krzewów, kamieni, owoców. Regularne bryły geometryczne, np. w postaci roślin przyciętych w kule, dają poczucie spokoju, wyciszenia i uporządkowania. Z myślą o dzieciach można formować krzewy m.in. w postacie zwierząt. Nasadzenia najlepiej dobierać tak, aby większość roślin była popularna. Sprawdzają się m.in. astry, bratki, cynie, krokusy, nasturcje, nemezje, słoneczniki, stokrotki, tulipany.

Silnym bodźcem dla wzroku jest ruch. W tej roli znakomicie sprawdzają się rośliny, których kwiaty chętnie odwiedzają motyle, pszczoły i trzmiele, jak budleja, jeżówka, oregano czy rozchodnikowiec. Przy najmniejszym wietrze poruszają się trawy ozdobne i rzeźby wietrzne. Ruch wprowadza też woda: kaskady, fontanny, strumyki. Do poidełka chętnie przylatują ptaki.

Przeczytaj także: Rabata kwiatowa – jak zaplanować i założyć

Dźwięki w ogrodzie, które pozytywnie wpływają na jego użytkowników, to przede wszystkim śpiew ptaków. Wystarczy wywiesić dla nich budki lęgowe, by na stałe zamieszkały w ogrodzie. Chętnie gniazdują w nich np. kowalik, muchołówka, pleszka, pliszka, sikorka. Jeśli w pobliżu są zarośla, w ogrodzie będzie śpiewał nawet słowik. Warto wiedzieć, że pleszka sygnalizuje swoim głosem, że w pobliżu gniazda jest ktoś obcy lub kot.

Projektując ogród sensoryczny warto też uwzględnić szelest liści, zwłaszcza traw ozdobnych takich jak bambusy czy miskanty. Porusza je najmniejszy wiatr! Uspokajająco działa szum płynącej wody, np. kaskady, fontanny, strumyka. Dlatego w pobliżu można ustawić np. leżak do skorzystania z drzemki. Wiele osób lubi chrzęst nawierzchni wysypanych żwirem lub szyszkami, bo mają wrażenie, że każdy krok prowadzi ich do zaczarowanego świata przyrody. Dźwięki emitują też skrzydełka owadów, np. pszczół, trzmieli, ważek. Dźwięki w ogrodzie sensorycznym powinny działać kojąco na zmysł słuchu.

Przeczytaj także: Jak przyciągnąć do ogrodu ptaki

Rozpoznawanie i poznawanie zapachów to jedno z zadań ogrodu sensorycznego. Nie powinno ich w nim zabraknąć! Każdy człowiek ma swoje ulubione aromaty, niekoniecznie tylko kwiatów, które zmieniają się wraz z wiekiem. Wiele osób przy pomocy węchu, a nie wzroku, wyczuwa, że w ogrodzie rosną np. bukszpan czy rukola. Specyficzną woń - ziemi i mchu - mają też wschodzące szachownice. Każdy ogród ma inny zapach, który różni się w zależności od pory dnia, a nawet roku. Inaczej pachnie także gleba w czasie suszy i po deszczu. Specyficzny zapach mają ogrody, w których jest oczko wodne, strumyk, paprocie.

W ogrodach sensorycznych często wykorzystuje się mocno pachnące, popularne kwiaty, jak aksamitka, floks wiechowaty, heliotrop peruwiański, lawenda wąskolistna, lewkonia letnia, lilak pospolity, lwia paszcza. Nie mniej atrakcyjne mogą być aromatyczne warzywa, m.in. koper ogrodowy, pomidor, rukola, oraz zioła, jak lubczyk ogrodowy, majeranek ogrodowy, nagietek lekarski, oregano, szałwia lekarska. Sprawdzają się również rośliny o niespotykanych, ciekawych aromatach. Przykładowo, kocanki włoskie pachną jak magii, a strączyniec podwójnie groniasty można pomylić z popcornem. Specyficzne zapachy mają także drewno oraz kora, zrębki i szyszki, zwłaszcza świeże. Różnie pachną też owoce, nawet tego samego gatunku, np. truskawki czy jabłka.

Przeczytaj także: Lawenda – ABC uprawy

Wiele osób chętnie i często poznaje wygląd liści, kwiatów czy owoców poprzez zmysł dotyku. Wśród nich są dzieci oraz osoby niedowidzące. Dla innych często sprawia to po prostu wielką przyjemność. Dotknięcie np. kwiatostanu hortensji czy lilaka jest nie mniej poznawcze i atrakcyjne, niż np. tkaniny wykonanej z jedwabiu lub kaszmiru. Dlatego w ogrodzie sensorycznym powinno być jak najwięcej roślin bezpiecznych w dotyku (np. bez kolców), o zróżnicowanych fakturach liści, kwiatów i owoców. Polecane są np. czyściec wełniasty, dalia, funkia, jarmuż, nagietek, orlik, poziomka.

Trzeba pamiętać, że na zmysł dotyku oddziałują także elementy aranżacji ogrodowych. To m.in. drewno, kamienie, kora, szyszki, rzeźby, donice. Dłońmi można poznawać i zapamiętywać nie tylko tekstury, a nawet zapachy, bo często zostają na nich olejki eteryczne dotykanych roślin, np. lawendy, rukoli, szałwii. Przez skórę zaś odczuwa się zmiany temperatury w miejscach zacienionych i nasłonecznionych, czy wodę rozpyloną z ogrodowego zraszacza.

Przeczytaj także: W jaki sposób przystosować ogród dla dzieci

Ogród sensoryczny jest miejscem, w którym rośliny poznaje się także poprzez zmysł smaku. Dlatego koniecznie powinny się w nim znaleźć rośliny jadalne. Dla najmłodszych, a czasem także dorosłych, stanowi to duży walor edukacyjny. Wiedza, że nie wszystkie rośliny nadają się do jedzenia, jest bezcenna! Przy okazji poznaje się nowe smaki oraz ciekawe odmiany.

Prosto z krzaczków można jeść owoce np. poziomki, truskawki, porzeczki, a także nasiona grochu cukrowego (najlepiej uprawiać po kilka odmian, by móc je porównywać). W ogrodzie sensorycznym sprawdzą się też warzywa, których części jadalne są różne, jak koper ogrodowy, miechunka peruwiańska, papryka (odmiany słodkie lub lekko ostre), pomidor (odmiany koktajlowe), słonecznik, szczypiorek. Obok nich dobrze rosną zioła o jadalnych liściach i kwiatach, dodatkowo oddziałujących także m.in. na zmysł węchu. Polecana jest zwłaszcza bazylia, które ma wiele odmian w kolorach zielonym i fioletowym, różniących się smakiem oraz fakturami liści. Na zmysł smaku silnie wpływa również oregano (lebiodka pospolita). To popularna przyprawa do pizzy - kilka pędów tego zioła, ścięte w ogrodzie sensorycznym, jest apetycznym wstępem do kulinarnych przygód.

Przeczytaj także: Jak urozmaicić nasz ogród