Domki dla owadów - dlaczego warto mieć w ogrodzie

Domek dla owadów to rodzaj konstrukcji, zwykle w kształcie skrzynki, otwartej od frontu lub z większej liczby stron, stojącej lub zawieszanej, np. na ścianie lub drzewie. Służy do stworzenia w ogrodzie dogodnych warunków owadom pożytecznym, jak biedronki, pszczoły samotnice, trzmiele. W domku znajdują schronienie i mogą zakładać gniazda. Dlatego inne jego popularne nazwy to ekohotel i hotel dla owadów. Podobne zadania pełnią np. budka dla ptaków oraz domek dla jeży.

Najprostsze domki można zrobić bez użycia młotka, gwoździa i desek. Owady chętnie zasiedlają wiązki traw, których łodygi są puste w środku, np. zbóż (słomy), bambusa albo trzciny. Zawiesza się je pod okapami wiat, altan, domków narzędziowych, drewutni.

Klasyczne budki dla owadów, które dostępne są w sklepach, przypominają skrzynki z daszkami w różnych rozmiarach. Najmniejsze są wielkości budek lęgowych dla ptaków, a największe – uli dla pszczół. Ich konstrukcja zwykle wykonana jest z drewna. Domki można też własnoręcznie „budować” (na sucho, czyli bez stosowania zaprawy lub kleju) z cegły dziurawki, kamieni, grubych gałęzi oraz innych materiałów. Ich wnętrza wypełnia się naturalnymi materiałami, jak duże kawałki kory, nawiercone kawałki drewna, szyszki, trzcina, słoma, patyki zebrane w wiązki, stare kafle, donice i dachówki z ceramiki. Im bardziej urozmaicone jest wypełnienie domku, tym większa różnorodność zasiedlających go gatunków owadów.

Wielkość domku dla owadów dobiera się w zależności od dostępnego miejsca w grodzie. Równie dobrze zasiedlane są małe konstrukcje, jak i duże.

Przeczytaj także: Jak wykonywać opryski, aby chronić owady pożyteczne

Domek dla owadów to prosty sposób, by zwabić do ogrodu gatunki zapylające kwiaty i zjadające szkodniki. To pracowici sprzymierzeńcy ogrodników! Dzięki zamieszkującym je m.in. pszczołom samotnicom, które są specjalistkami od zapylania kwiatów, zwiększa się plon owoców oraz warzyw. Inni jego mieszkańcy pomagają zwalczać szkodniki. Domek kosztuje niewiele lub można go zrobić według własnego pomysłu. Obserwacja toczącego się w nim życia owadów daje dużo radości i ma walory edukacyjne.

Przeczytaj także: Jak założyć łąkę kwietną

Aby rośliny zawiązały owoce, ich kwiaty muszą być najpierw zapylone. W przypadku większości warzyw, drzew i krzewów owocowych oraz innych roślin ogrodowych, pyłek z kwiatka na kwiatek przenoszą najczęściej owady, czyli tzw. zapylacze, np. pszczoły i trzmiele. Problemem jest zbyt mała liczba owadów zapylających, zwłaszcza pszczół miodnych. Powodów tego zjawiska jest wiele, w tym niewłaściwe stosowanie środków ochrony roślin oraz – zwłaszcza w przestrzeniach miejskich - brak miejsc do rozmnażania zapylaczy. Dzięki domkom dla owadów tworzy się dla nich bardziej dogodne warunki bytowania. Takie konstrukcje chętnie zasiedlają pszczoły samotnice. W odróżnieniu od pszczół miodnych nie tworzą społeczności i nie wytwarzają miodu.

Najbardziej popularną pszczołą składającą jaja w domkach dla owadów jest murarka ogrodowa (Osmia bicornis). Bardzo często to pierwszy gatunek, który zasiedla nowe konstrukcje. Rozmnaża się szybko i jest niewybredny w stosunku do roślin, z których zbiera pyłek (i przy okazji zapyla ich kwiaty). Murarka ogrodowa zakłada gniazda w rurkach, np. łodygach trzciny albo nawierconych, długich otworach o średnicy około 7 mm. Robi to w ciekawy sposób: w każdej rurce – w zależności jej długości - zakłada kilka lub kilkanaście gniazd oddzielnych przegrodami z gliniastej ziemi, w których składa po jednym jaju i zostawia obok niego pożywienie dla larwy w postaci pyłku roślin.

Jeśli w ogrodzie rosną żmijowiec czerwony lub żmijowiec rubinowy albo obok na łące występuje żmijowiec zwyczajny, w domku może się pojawić inna pszczoła samotnica: murarka żmijowcowa (Hoplitis adunca), której przysmakiem jest pyłek tych roślin. Jej gniazda są podobne do murarki ogrodowej, ale do ich zamykania używa zaprawy zrobionej z gliniastej ziemi, kamyków, rozdrobnionych liści.

Specjalistką od zapylania roślin z rodziny astrowatych jest wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum), która także jest pszczołą samotnicą. Na gniazda wybiera ziemne norki wykopane przez inne owady albo cienkie rurki (o średnicy 3–4 mm) w domkach dla owadów. Zalepia je mieszaniną gliniastej ziemi, kamyków, zeskrobanego drewna. Zbiera pyłek z takich roślin jak aster, chaber, chryzantema, dziewięćsił, języczka, kocanki, krwawnik, maruna, nagietek, rudbekia, rumianek, sadziec, sałata, skorzonera (wężymord), słonecznik, starzec, stokrotka.

W ekohotelach pojawiają się też inne lokatorki zaliczane do pszczół samotnic. To m.in. murarka lucernowa (Osmia caerulescens), murarka rzepakowa (Osmia brevicornis), murarka ostówka (Osmia niveata), murarka ostrożeniówka (Osmia leaiana), nożycówka dzwonkowa (Chelostoma rapunculi), samotka (Hylaeus). Ich występowanie zależy od dostępności pokarmu, jaki preferują, w najbliższej okolicy. W dużych domkach dla owadów mogą założyć gniazdo trzmiele. Te owady zasiedlają np. ceramiczne doniczki ustawione do góry dnem, wypełnione wiórami.  

Oprócz zapylaczy w ekohotelach zakładają gniazda także owady drapieżne. Wśród nich są żądłówki, np. kopułka wysmukła (Eumenes coarctatus). Buduje ona malutkie gniazda z gliniastej ziemi przypominające dzbanuszki, które przykleja do murów, sztywnych roślin, domków dla owadów. We wnętrzu składa jajo i umieszcza obok niego gąsienicę upolowaną w najbliższym otoczeniu, czyli zwykle ogrodzie, w którym znajduje się domek. Gąsienica służy larwie kopułki za pokarm.

Inne zwyczaje mają przedstawiciele rodzin grzebaczowatych (Crabronidae). Ich samice dość chętnie zakładają gniazda np. w otworach nawierconych w drewnie lub pustych w środku łodygach umieszczonych w domkach. Dla swoich mięsożernych, bardzo żarłocznych larw zostawiają pokarm – zwykle to kilka gąsienic i mszyc, czyli naturalnie redukują populację tych szkodników w ogrodzie. Inne drapieżne lokatorki ekohoteli to owady z rodziny nastecznikowatych (Pompilidae). Swoje larwy karmią pająkami.

Wiele owadów pojawia się w domkach, by w nich przezimować. Najpopularniejsze są biedronki. Na lokum wybierają konstrukcje, które wypełnione są np. suchymi liśćmi, słomą, trzciną. Schronienia przypominające dziuple i mysie nory odpowiadają trzmielom. Przyciągają je kryjówki zrobione np. z drewnianych, małych pudełek, ceramicznych doniczek, rosochatych gałęzi czy zmurszałych pieńków.

Jeśli domek wypełniony się kawałkami drewna i suchymi liśćmi, zimują w nim również motyle. Dlatego domki, dostępne w sklepach, miewają specjalne pionowe, szerokie otwory, które ułatwiają motylom wejście i wyjście. W polskim klimacie zimują dorosłe osobniki takich gatunków jak listkowiec cytrynek, perłowiec mniejszy, rusałka ceik, rusałka drzewoszek, rusałka pokrzywnik, rusałka żałobnik. Niektóre motyle, jak rusałka ceik, mogą zakwaterować się na zimę w domku już w sierpniu.

Domki ogrodowe dla owadów to także dekoracja w ekologicznym stylu. Świadczą o tym, że właścicielom ogrodów nie jest obojętna ochrona przyrody. Wkomponować je można w otoczenie m.in. warzywnika czy części sadowniczej, aby owady miały jak najbliżej do pożywienia, a przy okazji zapylały kwiaty. Owady mieszkające w domkach nie bronią swoich siedlisk jak np. pszczoła miodna, osa czy szerszeń.

W sklepach jest duży wybór estetycznych modeli w różnych kształtach, do zawieszania i ustawiania na ziemi. Domki można też samodzielnie zrobić. Materiały, które wykorzystuje się do wypełnienia ich wnętrz, tworzą ciekawą, ozdobną strukturę, zmieniającą się wraz z zasiedlaniem przez kolejne gatunki owadów.

Ekohotele umieszcza się w miejscach półcienistych, najlepiej tak, aby promienie słoneczne padały na nie rano. Dla wersji przeznaczonych do zawieszania odpowiednie są lokalizacje pod okapami dachów większych budowli (chronią przed opadami). Domki stojące można ustawić np. łące kwietnej założonej z mieszanki traw i kwiatów Chaber. Powinny mieć szczelny dach z grubych desek czy dachówek ceramicznych (podobnie jak w przypadku uli czy budek dla ptaków).

Podstawowy budulec domków to drewno oraz jego odpady: stare deski, chrust, pieńki, gruba kora, palety, wióry. Im więcej mają one zakamarów, tym więcej miejsc do gniazdowania i schronienia znajdują w nich owady. Aby kryjówek było więcej, grubsze drewno warto nawiercić, by stworzyć rodzaj długich korytarzy. Do wypełniania domków można użyć wiele resztek ogrodowych, które często się wyrzuca. To np. jesienne liście, mech, szyszki, potłuczone doniczki z ceramiki.

Do budowy domków świetne są także ceramiczne materiały budowlane, jak uszkodzone czy niewykorzystane cegły dziurawki i pustaki. Mają one wiele zakamarów, które owady chętnie zasiedlają. Poza tym ceramika utrzymuje odpowiednią dla nich temperaturę i wilgotność przez cały rok.

Owady, które zasiedlają domki, są łakomymi kąskami dla ptaków. Dlatego do ich ochrony często wykorzystuje się druciane siatki. Ekohotel dla owadów, choć wybudowany przez człowieka, ma naśladować naturalne środowisko. Nie trzeba go malować, impregnować, czyścić, dezynfekować. Wystarcza na wiele lat.

Jeśli w ogrodzie jest ekohotel, łatwiej obserwować owady. Tego rodzaju konstrukcje sprawdzają się nie tylko w przydomowych ogródkach, lecz także w przestrzeni publicznej: ogrodach botanicznych, parkach, przy szkołach czy przedszkolach. Mały domek można mieć nawet na balkonie. Dopiero obserwując z bliska owady, zauważyć można jak ciekawe są ich zwyczaje. Przykładowo, miesierka niedopaska (Megachile versicolor) zamyka gniazdo, znajdujące się w trzcinie czy bambusie, kawałkami liści.

Dla dzieci to często początek wzbudzenia pasji do nauki biologii i ogrodnictwa, a dla dorosłych możliwość poszerzenia wiedzy. Zamieszkały domek w ogrodzie jest też wskaźnikiem, że otoczenie obok sprzyja pożytecznym owadom, czyli wpisuje się w ekologiczne podejście do ogrodu oraz świata.

Przeczytaj także: Owady pożyteczne w ogrodzie